مراجع صاحب رساله (1) نسخه متنی

2 . حبل المتين. در علم حديث و فقه. در بردارنده طهارت و نماز.30

3 . رساله احكام سجود تلاوت.

4 . رساله استحباب و وجوب سوره [در نماز پس از حمد].

5 . رساله قبله شناسى.

6 . رساله واجبات نمازهاى روزانه.

7 . رساله ارث.

8 . رساله نماز مسافر.

9 . رساله ذبح اهل كتاب.

10 . رساله آب كر.

11 . رساله جهت قبله.

12 . مشرق الشمسين واكسير السعادتين. فقه قرآنى. در بردارنده بخش طهارت.31

13 . سى رساله عقيدتى و فقهى. [چاپ انتشارات مفيد قم 1402].

14 . حاشيه بر قواعد الكليّه شهيد اول.32

15 . حاشيه بر كتاب مختلف علاّمه حلى.

16 . اثنا عشريات. دربردارنده پنج تحقيق درباره طهارت نماز روزه زكات و حج.33

* محمد باقر داماد حسينى معروف به محقق داماد (م: 1041 هـ . ق.)

وى تحصيل علوم دينى را در مشهد مقدس آغاز كرد و در اندك زمان بر اثر هوش و استعداد بسيار در علوم مختلف بويژه فقه حكمت و فلسفه سرآمد شد و به درجه عالى اجتهاد دست يافت و استاد فقهاء شد و مرجع عام. فقهاء فتاوى شرعى را به تصحيح آن جناب معتبر مى شمردند.34

او به درخواست جمعى از مؤمنان بخصوص محمد رضا جلبى تبريزى به سال 1041 هـ .ق. رساله عمليه اى به فارسى نگاشت به نام: (شارع النجاة)35

اين اثر مقدمه اى دارد پربار در سه بخش:

1 . يك دوره مختصر اصول عقايد.

2 . مطالبى تحقيقى درباره تقليد و شرايط مرجع.

3 . ترجمه چهارده حديث درباره نماز.

آن گاه بخشى از باب طهارت به گونه استدلالى آورده شده است.

آقا بزرگ تهرانى درباره اين رساله مى نويسد:

(فتاوى كه از اين رساله نقل شده شايد بشود گفت: جز فتاوى نادره است. از جمله: فتوا به كراهت تراشيدن ريش و حرمت طولانى كردن آن.)36

مؤلف محترم با اين كه رساله فوق را به زبان فارسى و براى بهره ورى همگان نگاشته ولى به دلايل نظر گاههاى خويش و برخى از اقوال صاحب نظران اشاره دارد. اين رساله مشحون است از اصطلاحات علمى فقهى. بالآخره مؤلف در تنظيم اين رساله نه بر روش كتب قدما مشى كرده و نه متأخرين را الگوى خويش قرار داده بلكه روشى دارد ابتكارى.

* مولى محمد تقى بن مقصود على معروف به مجلسى اول (1003 ـ 1070 هـ . ق.)

وى در اصفهان چشم به جهان گشود. از محضر بزرگانى چون: ملا عبداللّه شوشترى شيخ بهائى وامير اسحاق استرآبادى بهره برد و در رديف نامداران شيعه قرار گرفت. براى پاسخ گويى به نياز مؤمنان رساله عمليه اى نگاشت به نام (حديقه المتقين)37 مشتمل بر نوزده كتاب: از طهارت تا ديات و قصاص در حقيقت دوره كامل فقه است و ابوابى افزون بر جامع عباسى دارد از جله: كتاب عتق.

جامعيت نظم شايسته تحريص و تشويق مكلفان در آغاز هر باب به انجام واجبا مورد بحث با استفاده از روايات و... از ويژگيهاى اين رساله است.

براين رساله فقهاى بزرگ از جمله: ميرزا محمد تقى شيرازى حائرى و سيد اسماعيل صدر حاشيه زده اند.

در سال 1039 نگارش اين رساله به انجام رسيده است. در سال 1321 هـ .ق. در بمبئى و اين اواخر در ايران به اهتمام آية اللّه شهاب الدين مرعشى نجفى توسط انتشارات فراهانى به چاپ رسيده است.

رساله هاى ديگرى نيز از مجلسى اول به جاى مانده از جمله: رساله پرسش و پاسخ كه همه فقه از طهارت تا ديات را در بر دارد. اين رساله در پاسخ به پرسشهاى برخى از فضلاى خراسان و متدينان كاشان نگاشته شده است.38

* محمد باقر سبزوارى معروف به محقق سبزوارى ( ـ 1090).

وى در سبزوار چشم به جهان گشود. به اصفهان كوچيد و در آن شهر از محضر بزرگانى چون: ميرفندرسكى ملا حسين على شوشترى و شيخ بهايى بهره برد. از اصحاب برگزيده محمد تقى مجلسى و از مخول شاگردان شيخ بهايى بود. بر اثر تلاش بسيار در كسب دانش سرآمد علماى عصر خويش شد. منصب شيخ الاسلامى و تدريس در مدرسه ملا عبداللّه شوشترى بر عهده او بود. بسيارى از مؤمنان از او تقليد مى كردند. وى براى بهره ورى همگان افزون بر حاشيه به رساله هاى پيشين رساله عمليه ويژه اى به زبان فارسى به خواست ميرزا مهدى بن ميرزا رضا حسينى خراسانى به سال 1081 به رشته تحرير كشيد.39

اين رساله در يك مقدمه حاوى بحث مختصرى درباره اصول دين و لزوم تقليد و چند باب فقهى در زمينه مسائل عبادى تنظيم شده است.

صوم واپسين بحث نسخه موجود در كتابخانه آستان قدس رضوى را تشكيل مى دهد.40

رساله عمليه ديگر محقق سبزوارى (الخلافيه) نام دارد. اين رساله فارسى است و ناظر به موارد اختلاف فتواهاى اصحاب. اين رساله پس از مقدمه مختصر در معرفت پروردگار از طهارت تا اعتكاف را در بردارد.

نسخه موجود در كتابخانه آستان قدس تاريخ كتابت را 1194 قيد كرده است.

از محقق سبزوارى رساله هاى فقهى ديگرى وجود دارد از جمله:

1 . مناسك حج. به زبان فارسى.41

2 . رساله تحريم غنا.42

3 . رساله صلات و صوم. به زبان فارسى .43

4 . رساله نماز جمعه. به زبان فارسى.44

5 . رساله در غسل.45

6 . رساله در تحديد نهار.46

* محمد بن شاه محمود معروف به: ملامحسن فيض كاشانى (م: 1091)

وى براى كسب دانش به شيراز مهاجرت كرد. اصول فقه فلسفه را در محضر ملا صدرا و علم فقه و حديث را در محضر سيّد ماجد فرا گرفت. در اوان جوانى به مرتبه اجتهاد نائل آمد و به سرعت پله هاى ترقى را پيمود و در رديف عالمان برجسته عصر خويش (دوره صفويه) قرار گرفت.

مشايخ اجازه او عبارتند از: شيخ بهايى مولى محمد طاهر قمى مولى خليل قزوينى شيخ محمد بن صاحب معالم. مولى صالح مازندرانى سيد ماجد بحرانى شيخ سليمان ماحوزى و مولى صدرا. از مرحوم فيض تأليفات بسيارى در علوم و فنون گوناگون بويژه فقه به جاى مانده است.

وى از مراجع روزگار خويش بود و مؤمنان بسيار مقلد او از اين روى رساله هاى عمليه اى نگاشت47 از جمله:

1 . اهم ما يعمل. در اين رساله مؤلف احكام ضرورى كه مكلف روزان و شبان بدانها نياز دارد در سه مقاله تحقيق و عرضه كرده است. تاريخ كتابت: 1107 هـ . ق.48

2 . النخبة فى الحكمة العلمية والاحكام الشرعية. اين رساله خلاصه اى از احكام شرعى و سنن و آداب را در بر دارد.49

3 . منهاج النجاة. اين كتاب در دو مقصد تنظيم شده است: مقصد اول در اعتقادات: توحيد عدل نبوت امامت و معاد. مقصد دوم در اعمال تكليفى:

طاعات جوارح معاصى جوارح معاصى قلب و آداب برخورد و معاشرت.50

4 . معتصم الشيعه فى احكام الشرعيه. در بردارنده صلات و مقدمات آن.51

5 . شهاب الثاقب فى تحقيق وجوب صلوة الجمعه فى زمن الغيبه.52

6 . رسالة فى حكم اخذ الاجرة على العبادات.53

7 . رساله موجزة فى احكام الشك السهو والنسيان فى الصلوة.54

8 . رسالة فى الجنائز.55

9 . رسالة فى ثبوت الولاية على البكر فى التزويج.56

اينك فقهاى صاحب رساله ديگرى كه در اين عصر مى زيسته اند و كم و بيش مقلد داشته اند:

* ابوالقاسم بن محمد گلپايگانى. زنده در سال 1093.

1 . رساله سليمانيه. به زبان فارسى.57

2 . رساله المسالك.58

* ملا ميرزا شيروانى (م: 1098).

1 . رساله در شكيات. به زبان فارسى.59

2 . رساله در احكام اموات. به زبان فارسى.60

* ملا محمد طاهر بن محمد حسين قمى (م: 1098)

1 . رساله در شكيات نماز. به زبان فارسى.61

2 . رساله در زكات. به زبان فارسى.62

* سيد اميرالدين محمد بن حيدر حسينى نائينى (م: 1099 هـ . ق).