مراجع صاحب رساله (1) نسخه متنی

وى در پاسخ به پرسشهاى شاگردش ميرزا محمد مهدى بن سيد محمد رضا مشهدى در باب طهارت و صلات رساله اى نگاشته در خور فهم همگان.63

* ملا محمد باقر مجلسى مشهور به مجلسى اول (1037 ـ 1110 يا 1111 هـ . ق.)

وى پس از تحصيل علوم مقدماتى از محضر عالمان برجسته آن عصر از

جمله: پدربزرگوارش محمد تقى مجلسى ملا صالح مازندرانى علامه رفيع الدين محمد حسينى طباطبايى علامه حسن على شوشترى علامه شيخ على سيّد على خان مدنى شيرازى ملا خليل قزوينى ملامحسن فيض كاشانى شيخ الاسلام ملا محمد طاهر قمى و شيخ حرّ عاملى در علوم منقول و معقول بهره برده است. به سبب مراقبتهاى پدر و دلسوزيهاى اساتيد بنام حوزه اصفهان و نبوغ و هوش سرشار سريع درخشيد و گوى سبقت را در عرصه دانش از همگان خود ربود و شيخ الاسلام دارالسلطنه شد و مرجع و ملجأ مردم. در علوم و فنون گوناگون دست به تأليف زد. احاديث ـ ائمه اطهار(ع) را به زحمت و مشقت طاقت فرساگرد آورد و دائرة المعارف عظيم خويش را به نام: بحارالانوار بنيان نهاد از جمله تأليفات اين مرد بزرگ بيش از يكصد و پنجاه رساله فقهى است64 كه براى استفاده مؤمنان نگاشته از جمله:

1 . آداب الصلوة. فارسى. در باب طهارت و صلوة. مقدمه در عقايد و خاتمه در احكام بانوان.65

2 . رساله زكات خس و اعتكاف. به زبان فارسى.66

3 . رساله حدود و تعريرات. به صورت منظوم. در قالب سه هزاربيت. شامل دو بخش است:

1 . حدود و تعزيرات در هيئت باب.

2 . قصاص و ديات.67

4 . رساله آداب تجهيز اموات68 و يا به گفته آقا بزرگ [الذريعه ج1/294] احكام الاموات.

5 . مناسك حج. به زبان فارسى.69

6 . صواعق اليهود. در احكام جزيه.70

7 . رساله در احكام مال ناصبى. به زبان فارسى.71

8 . رساله در نذر. به زبان فارسى.72

9 . رساله در كفارات. به زبان فارسى.73

10 رساله در شكيات.74

11 . رساله در ارث.75

12 . رساله در عقد نكاح.76

13 . رساله در متعه.77

14 . فقه المجلسى. دوره كامل فقه: از طهارت تاديات.

15 . رساله در رضاع.78

16 . جوابات بعض المتدينين من اهل كاشان.79

17 . جوابات بعض فضلاء خراسان.80

18 . جوابات سيد حامدبن محمد بدلاء مشهدى.81

19 . جوابات المسائل الهنديه.82

20 . الاوزان والمقادير يا ميزان المقادير. برگزيده از (روضة المتقين) محمد تقى مجلسى.83

21 . صلوة الجمعه.84

اينك فقهاى ديگرى كه در اين عصر مى زيسته اند و صاحب رساله بوده اند:

* محمد طاهر بن رضى الدين محمد حسينى. (اوائل قرن دوازدهم).

رساله تقويم الصلاة. به زبان فارسى. چاپ تهران 1364.85

* حسن بن عبدالرزاق لاهيجى (م: 1121 هـ . ق.)

1 . رساله هداية المسافر. به زبان فارسى.86

2 . رساله زكاتيه. به زبان فارسى.87

* محمد قاسم بن محمد رضا هزار جريبى. زنده در 1113 هـ . ق.

مناسك حج به زبان فارسى.88

* محمد نصيربن كمال الدين قمى. زنده در سال 1113 هـ . ق.

رساله آداب حج. به زبان فارسى.89

جمال الدين خوانسارى. (م: 1125 هـ . ق.)

رساله در احكام. به زبان فارسى.90

* محمد باقربن اكمل بهبهانى معروف به: وحيد بهبهانى (م 1118ـ 1205 يا 1206 هـ . ق)

وى در اصفهان چشم به جهان گشود. به خاطر ناامنى اين شهر با بستگان به بهبهان مهاجرت كرد و از آن جا به نجف اشرف رفت و از محضر اساتيد بزرگ آن حوزه بهره برد. پس از مدتى دريافت: استادى كه بتواند از دانش او بهره ببرد وجود ندارد از اين روى عازم كربلا شد. مرحوم حاج شيخ عبداللّه مامقانى در اين باره مى نويسد:

(بعد از آن كه آقا از بهبهان مراجعت كرد وارد نجف اشرف شد و در مجلس بحث مدرسين آن وقت حضور به هم رسانيد. ولى استاد كاملى كه بتواند از او استفاده كند نيافت. از اين روى منتقل به كربلا شد.)

وحيد بهبهانى على دوانى 123/.

كربلا در آن روزگار محل تجمع اخباريان و رئيس آنان شيخ يوسف بحرانى صاحب حدائق بود. با مناظرات علمى و تلاش بسيار و تبيين موضع اصوليان و هشدار نسبت به زيان و ضرر انديشه اخبارى جوّ كربلا را دگرگون كرد و انديشه اصولى را گسترش داد. در جايگاه والاى او همين بس كه بزرگانى چون: علامه بحرالعلوم و صاحب رياض او را (علامه) و صاحب جواهر و شيخ انصارى او را (استاد اكبر) خوانده اند.

صيت شهرتش كران تا به كران را در نورديد مردم فوج فوج از دور و نزديك به وى روى آوردند و مسائل و مشكلات دينى خود را بر او عرضه داشتند.91 از اين روى افزون بر حواشى كه رساله هاى پيشين زده بود رساله هاى عمليه اى نيز براى استفاده مؤمنان نگاشت. از آن جمله: وقتى بازرگانان مؤمن آنان كه مى خواستند راه و روش معامله و تجارت در اسلام بدانند و عمل كنند از وى

درخواست نگارش رساله اى در اين باب كردند ايشان (آداب التجاره) را به رشته تحرير كشيد. اين رساله به خاطر اتقانى كه داشت مورد توجه عالمان بزرگ قرار گرفت و عالمانى چون: ميرزاى شيرازى ميرزا حسين خليلى تهرانى و.... بر آن حاشيه زدند و نظرات خود را در ذيل آن به مردمان عرضه كردند.92

رساله ديگر وى التحفة الحسينيه نام دارد و در بردارنده ابواب طهارت صلات و صوم اين رساله به دو زبان: فارسى و عربى نگاشته شده است.93 همچنين رساله اى دارد در باب كُر و مقدار آن.94

* از بزرگانى كه در اين روزگار رساله عمليه نگاشته مرحوم شيخ يوسف بحرانى صاحب حدائق (م: 1181 هـ . ق) است. رساله پرسش و پاسخ.95

* ملا مهدى بن ابى ذر نراقى (م: 1209 هـ . ق)

در نراق ديده به جهان گشود. پس از فراگيرى دانشهاى مقدماتى براى ادامه تحصيل به اصفهان عزيمت كرد و در آن شهر در حوزه درسى آخوند ملا اسماعيل خاجوئى مازندرانى شركت كرد و از دانش وى بهره برد و همچنين از محضر چهره هاى برجسته اى چون: ملامحمد مهدى هرندى حاج شيخ محمد كاشانى و ميرزا نصير توشه برگرفت.

پس از قتل پدر راهى عراق شد و محضر شيخ يوسف بحرانى و آقا محمد باقر. بهبهانى را درك كرد. با گذراز اين مراحل سخت و تحمل مشقات بسيار به مدارج علمى عالى دست يافت و براى بهره دهى به مردم وطن خويش به كاشان بازگشت و در آن شهر به ارشاد مردم و تأليف و تدريس پرداخت و كتابهاى بسيار در علوم و فنون گوناگون نگاشت و به بازار دانش عرضه كرد. از جمله نوشته هاى وى كه با اقبال مردم رو به رو شدند رساله هاى عمليه وى مى باشند.96 بدين شرح:

1 . انيس التجار فى اقسام المكاسب و انواع المعاملات و آداب.

مؤلف درباره اين رساله مى نويسد:

(چون علم به مسائل تجارت از جمله لوازم و مهمات است خصوصاً بر

جماعتى كه اشتغال به امر مذكور دارند. لهذا اين احقر را به خاطر قاصر رسيد كه مسائل تجارت را در اين رساله جمع كنم... و او را مسمّى به انيس التجار گردانيدم و او را مرتب بر هفت باب كه باب اول در هفده فصل است و باب دوم مشتمل بر پنج فصل است و باب سوم در مضاربه است و باب چهارم در شركت و باب پنجم در وكالت و...)

اين رساله به جامع فارسى و در خور فهم همگان به گونه غير استدلالى نگاشته شده است و به خاطر غناى علمى آن بزرگانى چون: سيد اسماعيل صدر اصفهانى سيد محمد كاظم يزدى طباطبايى بر آن حاشيه دارند.97

2 . رساله عمليه اى در باب عبادات به زبان فارسى.98

3 . التحفة الرضويه. به فارسى .99

4 . مناسك حج.100

* سيد مهدى بحرالعلوم (1155 ـ 1212 هـ . ق)