بررسی سیر تحول اندیشه ‏های سیاسی امام خمینی (ره) قبل و بعد از انقلاب اسلامی و تأثیر زمان و مکان بر آن نسخه متنی

دوم: خلأ نظري در مباحث سياسي: نكته بديهي و ابتدايي در مبارزاتي كه هدف سرنگوني نظام حاكم و تغيير بنيادين وضع موجود است، وجود بديل، جايگزيني مناسب و درخور مقتضيات عصر براي حكومت فعلي است. امام(ره) در سال 3ـ1342 نهضتي را آغاز، و سرنگوني نظام پهلوي را نيز هدف اصلي اعلان كردند. اولين پرسش هر مبارزي مي‏توانست اين باشد كه قرار است به كجا برويم؛ آرمان مطلوب ما چيست و چه نوع نظام سياسي مد نظر ماست؟ از آنجا كه براي عصر غيبت نه تنها نظريه سياسي ـ حكومتي مناسبي وجود نداشت، بلكه انديشه‏هاي جدي از سوي اعاظم ديني و حوزوي7 وجود حكومت را به دست فقها نفي مي‏كرد. اينجاست كه طرح نظريه ولايت فقيه به عنوان بديل حكومت سلطنتي كاملاً ضروري و لازم به نظر مي‏رسيد.

اگر ساير رهبران انقلابي قرن بيستم (مثلاً لنين و يا مائو)8 مي‏توانستند بنيادهاي انديشه سياسي را از جاها و افراد ديگر وام بگيرند، امام خميني(ره) منادي اسلام ناب محمدي نمي‏توانست از انديشه‏هاي غيراسلامي، مباني سياسي ـ حكومتي‏اش را به عاريت بگيرد و براي حفظ اصالت و زلالي مي‏بايست انديشه سياسي‏اش، ريشه در مباني ديني و تفكر شيعي داشته باشد. اينجا بود كه بديل ايشان براي عصر غيبت براي مكاني چون ايران كه اكثريت غالب مردم شيعي‏اند، نظريه ولايت مطلقه فقيه بود.

نكته قابل تأمل در اين محور آن است كه امام خميني(ره) در دو كتاب "ولايت فقيه" (پياده‏شده از نوار) و كتاب "شئون و اختيارات ولي فقيه" (به قلم حضرتشان)، سخني از جايگاه، نقش و اهميت مردم در حكومت اسلامي ندارند. اما خواهيم ديد كه در مراحل بعد كمتر از نقش فقيهان و بيشتر بر نقش مردم در نظام اسلامي پاي مي‏فشارند.

2ـ امام و تأكيد بر نقش مردم در حكومت اسلامي: اين مرحله از مقطع دوم از سال 1357 و خصوصا پس از مهر ماه اين سال كه امام به نوفل لوشاتو فرانسه از عراق مهاجرت مي‏كنند، آغاز شد و قريب به يكدهه ادامه داشت. در اين زمان و در اين مكان، امام به نقش مردم در حكومت اسلامي توجه ويژه دارند. حداقل دو دليل اين توجه امام، يكي مكان سخنرانيها و مصاحبه‏هاست كه در اروپا، آن هم فرانسه كه مهد انقلاب مهمي است كه در استيفاي حقوق بشر و ارج نهادن به انسانها زبانزد است و ديگري فداكاريهاي مردم در مبارزات با رژيم ستم‏شاهي است كه وفاداري، سلامت، صداقت و معنويت و خلوصشان را به بهترين شكل در معرض نمايش قرار مي‏دهند.