اگر عقل سيراب شود، دل رام و از زنگارها و بيمارى ها پالوده مى گردد. و براى پذيرش هدايت قرآن و تسليم در برابر موعظه و پند آن آماده مى شود. اين هدف ديگرى است كه در آيات مطرح شده است. قرآن كريم مى فرمايد: «أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أَتاهُمْ مِنْ نَذِير مِنْ قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ;[6] يا آن كه مى گويند قرآن را به دروغ به خدا نسبت مى دهد بلكه قرآن حق است و از سوى خداوندگار تو مى باشد... تا شايد هدايت پذيرند.» در آيه ى ديگرى آمده است: «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ... لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ;[7] كتابى به سوى تو فرستاديم... براى آن كه خردمندان از آن پند گيرند.»
يكى از اهداف قرآن ايجاد تقوا در انسان هاست. قرآن مى فرمايد: «قُرْآناً عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَج لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ;[8] قرآن عربى را، كه در آن هيچ كژى نيست، فرو فرستاديم تا شايد تقوا پيشه كنند.» «تقوا» يكى از عناصر مهم در بينش قرآنى و در اصل، به معناى «خودپايى»ست. انسان همواره در برابر خطرها، خود را مى پايد و مراقب خويش است. اين خودپايى مى تواند در برابر عذاب جهنم، خشم خدا واز دست دادن كمال ها باشد كه انسان مى تواند به آن ها برسد; به همين دليل، به گونه اى بر «ترس» نيز دلالت دارد، و اين كه گاه تقواى الهى يا تقواى از جهنم را به ترس از خدا يا جهنّم معنا مى كنند، بر همين اساس است. وگرنه معنى اصلى آن «ترس» نيست. در اين جا اين پرسش مطرح مى شود كه ترس از خدا به چه معناست؟
ترس از خدا مى تواند به دو صورت مطرح شود: نخست آن كه از معصيت خدا برحذر باشد; زيرا معصيت خدا منشأ عذاب هاى اخروى و عقوبت هاى دنيوى است.
دوم آن كه خطر هميشه جسمانى نيست، و محروميت از رحمت و دورى از محبوب براى انسان هاى برجسته، بالاترين عذاب است. انسان هايى كه مراحلى از كمال را طى كرده اند، بدين دليل از معصيت خدا دورى مى كنند كه نگران دورماندن از محبوب خود هستند. برجستگان از بندگان خدا اساساً از توجه به غيرخدا بيمناكند. تقوا، هم در مرحله ى فكر و نظر، و هم در مرحله ى عمل و رفتار مطرح است. اولين مرحله ى تقوا در بُعد نظرى، «حقيقت طلبى» است تا انسان گرفتار باطل نشود. چنين كسى وقتى با قرآن روبه رو مى گردد، بدان هدايت مى شود و وقتى آيات خدا و معجزات الهى را مى بيند، تسليم آن مى گردد و بدان ها ايمان مى آورد.
[1]. يونس، 57. [2]. نمل، 14. [3]. نساء، 46. [4]. كهف، 1 و 2. [5]. يونس، 57. [6]. سجده، 3. [7]. سوره ص، 29. [8]. زمر، 28.