« وَ لَوْ شآءَ اللّهُ لَجَعَلَكُمْ اُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فى ما اتيكُمْ !» (48 / مائده)
اين بيان علت اختلاف شريعتها است و منظور از يك امت نمودن يك جعل و قرار تكوينى و طبيعى است كه همه را يك نوع موجود قرار دهد، مردم خود افراد يك نوع هستند و بر يك روش زندگى مىكنند، بلكه منظور اين است كه ايشان را در اعتبار يك امت و بر يكسطح استعدادى و آمادگى حسابكنيم و در نتيجه بهجهت نزديكى درجاتى كه برايشان در نظر گرفته شده يك شريعت قرار دهيم: « وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فى ما اتيكُمْ !»
اين عطيهها كه در آيه اشاره شده به حسب امتها مختلف بوده فرق مىكند و البته اين اختلافها به حساب مسكنها و رنگها و زبانها نيست، خداوند هرگز دو شرع و يا بيشتر در يك زمان قرار نداده است بلكه اين اختلافها به حساب گذشت زمان و ترقى بشر در مراتب استعداد و آمادگى مىباشد و تكليفهاى الهى و احكام شرعى هم براى بشر چيزى جز يك آزمايش الهى در مواقع گوناگون زندگى نيست، شما بفرماييد: اينها بشر را در دو طرف سعادت و شقاوت از قوه به فعليت مىرساند، و يا بفرماييد: حزب خدا و بندگانش را از حزب شيطان جدا مىسازد. هرچه بفرماييد به يك معنى بر مىگردد، در قرآن هم تعبيرهاى گوناگونى شده است. روى مسلك آزمايش مىفرمايد: « وَ تِلْــكَ الاَْيّــامُ نُداوِلُهــا بَيْــنَ النّــاسِ وَ لِيَعْلَـمَ اللّهُ الَّذينَ آمَنُوا وَ يَمْحَــقَ الْكافِرينَ...!» (140 و 141 / آلعمران) و روى تعبير دوم فرموده است: « اگر هدايتى از من به سوى شما آمد هر كه پيروى هدايت من كند نه گمراه شود و نه بدبخت، و هر كه از ياد من روگرداند وى را روزگارى سخت خواهد بود و او را روز قيامت كور محشور كنيم.» (123 و 124 / طه) و طبق تعبير سوم فرموده است: « قالَ هذا صِراطٌ عَلَىَّ مُسْتَقيمٌ !» (41 / حجر) (1)
1- الميــــزان ج 10، ص 226.
« وَ لَوْ شآءَ اللّهُ لَجَعَلَكُمْ اُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فى ما اتيكُمْ!» (48 / مائده)
نظر به اين كه استعدادها و آمادگىها كه عطيههاى الهى به نوع انسان هستند مختلف مىباشد و شرع و قانون الهى كه آزمايشهاى الهى بوده بايد براى تتميم سعادت حيات آنها ميانشان اجرا شود به حسب اختلاف مراتب استعدادشان متفاوت است، به دست مىآوريم كه بايد شريعتها مختلف باشند و روى همين حساب است كه خداوند آن اختلاف شرع و دين را به اين معنى علت مىآورد كه: « خدا خواسته شما را در نـعمتهـايى كـه بـه شمـا داده امتحــان و آزمـايش نـمايد!»
بنابراين معناى آيه چنين مىشود: براى هر امتى از شماها شريعت و راهى قرار داديم، و اگر خدا مىخواست شما همه را يك امت گرفته برايتان يك شريعت مقرر مىكرد ولى شريعتهاى گوناگونى برايتان مقرر كرد تا شما را در نعمتهاى گوناگونى كه به شما داده بيازمايد، اختلاف نعمتها مستلزم اختلاف امتحان كه عنوان وظايف و احكام شرع