صفحه 373
حال اگر بگويى: بنا بر آنچه گذشت، خطاب به (الذين آمنوا) مختص به عده خاصى شد، يعنى آن عده از مسلمانان كه در زمان رسول خدا (ص) بودند، و حال آنكه همه علماء و مخصوصا آن عده كه اينگونه خطابها را بنحو قضيه حقيقيه معنا مىكنند، مىگويند: خطابهاى قرآن كريم مخصوص بمردم يك عصر نيست، و تنها متوجه حاضران در عصر رسول خدا (ص) نميباشد، بلكه همه را تا روز قيامت به يك جور شامل مىشود.
در جواب مىگوييم: ما نيز نخواستيم بگوئيم: كه تكاليفى كه در اينگونه خطابها هست، تنها متوجه معاصرين رسول خدا (ص) است، بلكه خواستيم بگوئيم: آن لحن احترامآميزى كه در اينگونه خطابها هست، مخصوص ايشانست، و اما تكليفى كه در آنها است، وسعت و تنگى آن اسباب ديگرى دارد، غير آن اسباب كه سعه و ضيق خطاب را باعث مىشود، هم چنان كه آن تكاليفى كه بدون خطاب (يا ايها الذين آمنوا) بيان شده، وسيع است، و اختصاصى به يك عصر و دو عصر ندارد.
پس بنا بر اين قرار گرفتن جمله: (يا ايها الذين آمنوا)، در اول يك آيه، مانند جمله: (يا ايها النبى)، و جمله (يا ايها الرسول)، بر اساس تشريف و احترام است، و منافاتى با عموميت تكليف، و سعه معنا و مراد آن ندارد، بلكه در عين اينكه بعنوان احترام روى سخن بايشان كرده، لفظ (الذين آمنوا) مطلق است، و در صورت وجود قرينه عموميت دارند كان ايمان را تا روز قيامت شامل ميشود، مانند آيه: (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا، ثُمَّ كَفَرُوا، ثُمَّ آمَنُوا، ثُمَّ كَفَرُوا، ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً، لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ، كسانى كه ايمان آورده، و سپس كفر ورزيدند، و دوباره ايمان آوردند، و باز كفر ورزيدند، و اين بار بر كفر خود افزودند، خدا هرگز ايشان را نمىآمرزد) «1»، و آيه: (وَ ما أَنَا بِطارِدِ الَّذِينَ آمَنُوا، إِنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ، من هرگز كسانى را كه ايمان آوردهاند از خود نمىرانم، چون ايشان پروردگار خود را ديدار مىكنند)، كه حكايت كلام نوح (ع) است «2».
(لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا) الخ، يعنى بجاى (راعنا) بگوئيد: (انظرنا)، كه اگر چنين نكنيد همين خود كفرى است از شما، و كافران عذابى دردناك دارند، پس در اين آيه نهى شديدى شده از گفتن كلمه (راعنا)، و اين كلمه را آيهاى ديگر تا حدى معنا كرده، مىفرمايد: (مِنَ الَّذِينَ هادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ، وَ يَقُولُونَ سَمِعْنا وَ عَصَيْنا، وَ اسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ، وَ راعِنا، لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ، وَ طَعْناً فِي الدِّينِ)، «3» كه از آن بدست مىآيد: اين كلمه در بين يهوديان يك قسم نفرين و فحش بوده، و معنايش (بشنو خدا تو را كر كند) بوده است، اتفاقا مسلمانان وقتى كلام رسول خدا را
1- سوره نساء آيه 137 2- سوره هود آيه 29 3- سوره نساء آيه 46