و رفتن به بدر باز بدارد.
بنا بر اين منظور از" اتباع شيطان" تصديق خبرهايى است كه نعيم در بين مردم اشاعه مىداده و پيروى از او در تخلف از رفتن به بدر است.
با اين بيان روشن مىشود كه استثناى" الا قليلا" معنايى رو براه دارد و هيچ احتياجى به تكلف و توجيه ندارد، چون نعيم نامبرده، به مردم خبر مىداده كه ابو سفيان لشگر جمع مىكند و لشگريان خود را مجهز مىسازد، پس زنهار! بترسيد و خود را به دست خود در معرض كشتار همگانى قرار ندهيد و اين خبرها كه او مىداده، در دل مردم اثر مىگذاشته و از بيرون رفتن به سوى جنگ تعلل مىورزيدند و به ميعادگاه بدر نمىرفتند و كسى از اين توطئه سالم نماند مگر رسول خدا (ص) و بعضى از خواص آن جناب و منظور از جمله" الا قليلا" همين عده اندك است، پس حاصل مضمون آيه اين شد: كه بيشتر مسلمانان به جز عدهاى قليل در اثر شايعات متزلزل شدند و سپس به آن عده قليل ملحق شدند و راه بدر را پيش گرفتند.
و اين معنايى كه ما از استثناى" الا قليلا" استظهار كرديم علاوه بر اينكه معنايى رو براه و بدون تكلف است، قرائنى هم كه قبلا ذكر كرديم مؤيد اين معنا است.
ليكن مفسرين در باره اين استثناء، مسلكهايى مختلف پيش گرفتهاند كه هيچ يك از آنها خالى از فساد و اشكال و يا حد اقل خالى از تكلف نيست، مثلا يكى گفته: مراد از فضل و رحمت همان تكليف مسلمانان به وجوب اطاعت خدا و اطاعت رسول خدا (ص) و اولى الامرشان است و مراد از مستثنا كه عده قليلى از ميان آنان استثناء شده، مؤمنين سالم الفطرة و داراى دلهاى پاك است و معناى آيه اين است كه اگر اين اطاعت كه خدا شما را به سوى آن هدايت فرموده نبود و بر شما واجب نمىشد كه امور را به رسول خدا (ص) و به اولى الامر ارجاع دهيد، قطعا همه شما با وقوعتان در ضلالت، پيرو شيطان مىشديد، به جز اندكى از شما كه داراى فطرتى سليم باشند كه از حق و صلاح منحرف نمىشدند، وجه فساد اين است كه حكم فضل و رحمت خداى تعالى را بدون هيچ دليلى مختص به موردى خاص يعنى مساله وجوب اطاعت و مراجعه به اولى الامر كرده و اين از بيان قرآنى بعيد است كه منظورش از فضل و رحمت مصداقى خاص باشد، ولى دليل بر اين منظور خود نياورده، علاوه بر اينكه آيه شريفه ظهور در اين دارد كه مىخواهد به امرى كه در سابق رخ داده و كارى كه خداى تعالى در سابق انجام داده منت بگذارد.
ديگرى گفته: آيه شريفه همان ظاهرش منظور است، مىخواهد بفرمايد: مؤمنين غير