اما مستضعفين، چون مزيت قابل اعتنايى ندارند، و غالبا از جنس زنان و يا اطفال و يا مردان ديوانه و خرف هستند، لذا نمىتوانيم مراد از" رِجالٌ يَعْرِفُونَ" را چنين كسانى بدانيم زيرا اگر مراد چنين كسانى بود نمىفرمود:" رِجالٌ يَعْرِفُونَ" بلكه مىفرمود:" قوم يعرفون" يا" طائفة يعرفون" و يا" اناس يعرفون" و يا تعبيرات ديگرى كه از قرآن كريم معهود است، مانند:" لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ" «1» و" إِنَّهُمْ أُناسٌ يَتَطَهَّرُونَ" «2» و" فَآمَنَتْ طائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ كَفَرَتْ طائِفَةٌ" «3».
علاوه بر اينكه اوصافى كه خداى تعالى در آيات بعد براى رجال مزبور ذكر مىكند و تذكراتى كه به آنان مىدهد امورى است كه جز به اهل منزلت و مقربين درگاه خدا نمىتواند قائم باشد تا چه رسد به اينكه مردم متوسط و مستضعفين را هم شامل شود.
خلاصه كلام اينكه از چند جهت نمىتوان گفت مراد از رجال اعراف مردم مستضعفند:
يكى اينكه اين رجال در محلى قرار دارند به نام اعراف، و در مقامى هستند كه از خصوصياتى كه در سيماى فرد فرد اهل محشر است به جميع امتيازات نفسانى و تفاصيل اعمال آنان پى مىبرند و حتى اهل دوزخ و بهشت را پس از رفتن به دوزخ و بهشت نيز مىبينند، و اين مقام بدون شك مقام و منزلت رفيعى است مخصوص آنان، نه دوزخيان داراى چنان خصوصيتى هستند و نه اهل بهشت، به شهادت اينكه قرآن كريم از زبان اهل دوزخ مىفرمايد:" ما لَنا لا نَرى رِجالًا كُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ" «4» و نيز مىفرمايد:" رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِيَكُونا مِنَ الْأَسْفَلِينَ" «5» و نيز مىفرمايد:" لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ" «6».
معناى" سيما" اين نيست كه در قيامت اهل بهشت را به علامتى و اهل دوزخ را به
(1) چه پند مىدهيد قومى را كه خداوند هلاك و يا معذبشان خواهد نمود؟. سوره اعراف آيه 164 (2) و آنان مردمى هستند كه در صدد پاك كردن خود هستند. سوره اعراف آيه 82 (3) پس ايمان آورد طايفهاى از بنى اسرائيل و كفر ورزيد طايفهاى ديگر. سوره صف آيه 14 (4) اين چيست كه نمىبينيم مردانى را كه در دنيا از اشرارشان مىپنداشتيم. سوره ص آيه 62 (5) پروردگارا آن كسانى را از جن و انس كه در دنيا به گمراهى ما پرداختند نشانمان ده آنان را زير پاى خود لگد كنيم تا حقير و خوار شوند. سوره حم سجده آيه 29 (6) در آن روز هر كسى را آن قدر كار و گرفتارى است كه ديگر نمىتواند به كار ديگران توجهى داشته باشد. سوره عبس آيه 27