صفحه‌ى 49
به عنوان يادآورى نعمت، داستان فتح در جنگ بدر را پيش كشيد و فرمود: فتح شما در آن روز و منكوب شدن مشركين به يارى خدا بود، اين وجه را ابو مسلم ذكر كرده.
دوم اينكه مسلمين بعد از آنكه مامور به قتال شدند، و چون بعضى از ايشان مىگفتند من فلانى را كشتم، آن ديگرى مىگفت و من نيز چنان كردم لذا براى اينكه دچار عجب نشده باشند آيه" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ" را نازل فرمود، بعضىها هم گفتهاند" فاء" در جمله مورد بحث براى تفريع نيست، بلكه صرفا براى متصل كردن جملات به يكديگر است، و ليكن هيچيك از اين سه وجه صحيح نيست و وجه همان است كه ما بيان كرديم.
" ذلِكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكافِرِينَ" در مجمع البيان گفته است: كلمه" ذلكم" در محل رفع است و همچنين" ان اللَّه"، و تقدير آيه چنين است:" الامر ذلكم و الامر ان اللَّه موهن- امر اين است و آن امر اين است كه خدا خوار كننده ..."، و در جمله" ذلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَ أَنَّ لِلْكافِرِينَ عَذابَ النَّارِ" نيز همين تقدير هست، و اينكه بعضى گفتهاند: كلمه" ذلكم" مبتداء و كلمه" فذوقوه" خبر مىباشد اشتباه است، براى اينكه ما بعد" فاء" هيچ وقت خبر مبتداء نمىشود چون هيچوقت گفته نمىشود:
" زيد فمنطلق، زيد فاضربه" مگر اينكه كلمه" هذا" در تقدير فرض و گفته شود:" هذا زيد فاضربه" «1». و بنا بر اين، معناى آيه چنين مىشود:" قضيه از همين قرار است كه ما برايتان شرح داديم و خلاصه، امر از اين قرار است كه خدا كيد كفار را خوار و خنثى مىكند.
" إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جاءَكُمُ الْفَتْحُ ..."
ظاهر آيه به قرينه جملاتى كه در آن است از قبيل جمله" وَ إِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ" و جمله" وَ إِنْ تَعُودُوا نَعُدْ ..." اين است كه خطاب در آن به مشركين باشد نه به مؤمنين، البته در اين صورت كلام مشتمل بر التفات و منظور از آن تهكم و استهزاء خواهد بود، و همين معنا مناسب با جمله" وَ أَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكافِرِينَ" است.
پس معناى آيه اين است كه: اگر شما اى مشركين طالب فتح هستيد و از خدا خواستهايد كه شما را در ميان خود و مؤمنين فتح دهد اينك فتح براى مؤمنان آمد و خداوند در روز بدر حق را اظهار نمود و مؤمنين را بر شما غلبه داد، و شما اگر در اينجا از كيد خود عليه خدا و رسول او دست برداريد كه به نفعتان تمام مىشود، و اگر دست برنداريد و باز برگرديد و در صدد نقشه و طرح ريزى باشيد ما نيز برمىگرديم، و همين بلا را كه ديديد بر سرتان مىآوريم و باز
(1) مجمع البيان ج 4 ص 531