ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 48

اسناد دادن اطراف داستان به سبب الهى و غير عادى، و اين با استنادش به اسباب ظاهرى و عوامل طبيعى معهوده و اينكه مؤمنين كشته و رسول خدا (ص) سنگريزه‏ها را پاشيده باشد هيچ منافاتى ندارد.

و در جمله" وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً" از ظاهرش برمى‏آيد كه ضمير" منه" به خداى تعالى برمى‏گردد، و اين جمله غايت و نتيجه حاصله از اين واقعه را بيان مى‏كند، و نيز بر مى‏آيد كه جمله مزبور معطوف باشد به يك مقدرى محذوف كه اگر ظاهرش كنيم چنين مى‏شود:" انما فعل ذلك لمصالح عظيمة و ليبلى المؤمنين- اگر خداوند ايشان را كشت و سنگ‏ريزه به سويشان پاشيد براى مصالحى بود كه در نظر داشت، و براى اين بود كه مؤمنين را بنحو شايسته‏اى امتحان كند (اگر بلاء را به معناى امتحان بگيريم) و يا به مؤمنين نعمت شايسته‏اى ارزانى بدارد كه عبارت است از نابودى دشمنان و اعلاء كلمه توحيد به دست ايشان و بى نياز شدن آنان از راه به دست آوردن غنيمت".

و جمله" إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ" تعليل جمله" وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ" است، و معنايش اين است كه اگر خداى تعالى ايشان را نعمت مى‏دهد براى اين است كه او نسبت به استغاثه آنان شنوا و به حالشان دانا است، و لذا در پاسخ استغاثه‏شان نعمت خوبى ارزانيشان مى‏دارد.

و اما تفريعى كه در صدر آيه در جمله" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ- پس شما ايشان را نكشتيد" مى‏باشد متعلق است به مضمون آيات قبلى كه مى‏فرمود:" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ ..."، چون اين آيات منت‏هايى را كه خدا بر ايشان نهاده بود برمى‏شمرد و مى‏فرمود: خداوند ملائكه را به كمك ايشان فرستاد، و خواب را بر ايشان مسلط كرد، و باران را بر ايشان نازل كرد، و به ملائكه وحى فرستاد تا ايشان را تاييد نموده قدمهايشان را استوار گرداند، و در مقابل دل‏هاى دشمنانشان را پر از رعب و وحشت كند. بعد از اين بيانات به عنوان تفريع و نتيجه‏گيرى مى‏فرمايد:" پس شما ايشان را نكشتيد و ليكن خدا كشت و تو اى پيغمبر ريگ‏ها را نپاشيدى بلكه خدا پاشيد".

و بنا بر اين، جمله" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ ... وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ" جمله معترضه‏اى است كه مربوط است به دو آيه قبل يعنى به جمله" فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنانٍ" و يا به معنايى كه از فحواى جملات استفاده مى‏شود، و تفريع مورد بحث يعنى جمله" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ" بحسب نظم مربوط است بما قبل جمله" فَاضْرِبُوا ..."، و بسا در نظم آيات دو وجه ديگر گفته شود:

يكى اينكه خداى سبحان وقتى در آيه قبلى مسلمين را امر به قتال كرد دنبال همان آيه‏