معناى عمارت مساجد اللَّه در:" ما كانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 266

مى‏شود كه نقاط مشرف بر خرابى خانه را اصلاح كرده باشد." تعمير" هم از همين ماده و بهمين معنا است، و همچنين" عمر"، چون عمر عبارتست از تعمير بدن بوسيله روح، و اگر هم زيارت خانه خدا را" عمره" مى‏گويند باز بخاطر همين است كه زيارت مردم مايه آبادانى بيت اللَّه الحرام است.

و كلمه" مسجد" اسم مكانى است كه سجده در آن انجام مى‏شود، مانند خانه‏اى كه بخاطر سجده براى خدا ساخته مى‏شود، و اگر اعضاء سجده را كه عبارتند از پيشانى و دو كف دست و دو سر زانو و نوك شست پاها، مسجد مى‏نامند براى اين است كه اينها نيز بنوعى با سجده ارتباط دارند.

جمله" ما كانَ لِلْمُشْرِكِينَ" حق و ملك را نفى مى‏كند، چون حرف لام براى افاده ملك و حق است، و كلمه" كان" كه گذشته را مى‏رساند افاده مى‏كند كه مشركين موجبات داشتن چنين حقى را از سابق واجد نبودند كه خانه خدا را تعمير و مرمت و يا زيارت كنند، هم چنان كه اين كلمه در آيه" ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرى‏" «1» و آيه" وَ ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ" «2» نيز همين معنا را افاده مى‏كند.

معناى عمارت مساجد اللَّه در:" ما كانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ"

و مقصود از" عمارت" در جمله" أَنْ يَعْمُرُوا" اصلاح نواحى مشرف بخرابى، و مرمت آن است، نه آباد كردن آن با زيارت، چون اگر به اين معنا باشد بايد بگوئيم آيه منحصرا ناظر به مسجد الحرام است كه زيارت دارد، و ساير مساجد را شامل نمى‏شود، و حال آنكه منظور از آيه مطلق مساجد است، گو اينكه ساير مساجد هم با نماز خواندن در آنها رونقى بخود مى‏گيرند كه ممكن است اسم آن را عمارت و زيارت گذاشت، ليكن معهود از قرآن اين است كه اين عمل را دخول در مسجد مى‏خواند نه زيارت.

علاوه بر اينكه آيه بعدى كه مى‏فرمايد:" أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ" گفتار ما را تا حدى تاييد مى‏كند كه منظور از عمارت، اصلاح نواحى مشرف بر خرابى است نه زيارت بيت اللَّه الحرام.

و مقصود از مساجد خدا هر چند مطلق بناهايى است كه براى عبادت خدا ساخته شده، و ليكن سياق آيه دلالت دارد بر اينكه مقصود از آن عمارت، خصوص مسجد الحرام است، مؤيد اين معنا قرائت كسى است كه جمله را:" ان يعمروا مسجد اللَّه"- به صيغه مفرد- خوانده‏

(1) سوره انفال آيه 67

(2) سوره آل عمران آيه 161