معناى" حق" و" جدال" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 13

پس مى‏توان گفت تفسيرى كه بعضى كرده و درجات آيه را به درجات بهشت معنا كرده‏اند تفسير صحيحى نيست، و متعينا بايد همان معناى سابق ما را كرده و گفت: منظور از آن درجات قرب به مقام پروردگار است، گو اينكه اين درجات ملازم با درجات بهشت هم هست.

" كَما أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ لَكارِهُونَ ..."

ظاهر سياق چنين مى‏رساند كه جمله" كَما أَخْرَجَكَ" متعلق به مدلول جمله" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" است و تقديرش چنين مى‏باشد: خداوند حكم كرده به اينكه انفال براى او و رسولش باشد، و اين حكم به حق است، هر چند بعضى از مؤمنين كراهت داشته باشند، هم چنان كه خدا تو را از خانه‏ات به حق بيرون كرد با اينكه طايفه‏اى از ايشان كراهت داشتند، پس همه اينها حق و بر طبق مصلحت دين و دنياى ايشان بوده، و ايشان از آن مصالح غفلت داشته‏اند.

بعضى از مفسرين گفته‏اند: جمله مذكور متعلق به جمله" يُجادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ" است.

بعضى ديگر گفته‏اند: عامل در اين جمله معناى حق است و تقدير آن چنين است" اين ذكر از حق است، همانطور كه پروردگارت تو را به حق از خانه‏ات خارج كرد" و ليكن اين دو معنا بطورى كه ملاحظه مى‏كنيد از سياق آيه بدور است.

معناى" حق" و" جدال"

و اما كلمه" حق"- منظور از اين كلمه مقابل باطل است، و آن عبارت است از امر ثابتى كه آثار واقعى مطلوبش بر آن مترتب بشود، و بحق بودن فعل خدا (بيرون كردن) به اين معنا است كه بحسب واقع متعين و واجب، همين فعل باشد. بعضى گفته‏اند: منظور از آن وحى است. بعضى ديگر گفته‏اند: منظور از آن جهاد است، و ليكن اينها معناهاى بعيدى است.

و اما" جدل" اصل در معناى جدل تافتن است، مثلا مى‏گويند:" زمام جديل" يعنى لگامى كه بشدت تابيده شده، و اگر جدال را هم جدال مى‏گويند- بطورى كه در مجمع البيان گفته- به اين اعتبار است كه نزاع در آن از ناحيه پيچيدن از مذهبى به مذهبى ديگر برخاسته مى‏شود. «1»

و معناى دو آيه مورد بحث اين است كه: خداى تعالى با اينكه مردم ميل نداشتند مع ذلك در امر انفال حكم بحق كرد، هم چنان كه تو را در مدينه از خانه‏ات بيرون كرد، بيرون كردنى كه توأم با حق بود، و طايفه‏اى از مؤمنين از آن كراهت داشتند، و با تو در امر حق نزاع مى‏كردند، و اين نزاعشان بعد از آن بود كه حق بطور اجمال براى ايشان روشن شده بود، و ايشان‏

(1) مجمع البيان ج 4 ص 520 ط تهران‏