از آنجا كه خدا مالك حقيقى تمام موجودات است و انسان به تمليك او مالك مى‏شود، پس خداوند ميان انسان و متعلقات او حائل و رابط است‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 59

بهر چيزى كه بنحوى از انحاء اتصال و ارتباط دارد، خداوند به آن چيز نزديكتر و مربوطتر است، هم چنان كه فرموده:" وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ" «1».

از آنجا كه خدا مالك حقيقى تمام موجودات است و انسان به تمليك او مالك مى‏شود، پس خداوند ميان انسان و متعلقات او حائل و رابط است‏

آيه مورد بحث هم كه مى‏فرمايد:" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" به همين حقيقت اشاره مى‏كند، پس خداى تعالى از آنجايى كه مالك حقيقى تمامى موجودات و از آن جمله انسان است، و خود او كسى حقيقى نيست پس او از خود انسان به انسان و قوايى كه انسان مالك است نزديك‏تر است، چون هر چه را كه انسان دارد خداى تعالى به او تمليك كرده، پس او ميان وى و ميان ما يملكش حائل و رابط است- دقت فرمائيد-.

به همين جهت در آيه مورد بحث جمله بالا را با جمله" وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ" ختم كرده، چون" حشر" و" بعث" نشئه‏اى است كه در آن نشئه براى هر كسى آشكار مى‏شود كه مالك حقيقى خدا است و حقيقت ملك تنها از آن او است و بس، و شريكى براى او نيست، و در آن نشئه ملك‏هاى صورى و سلطنت‏هاى پوچ ظاهرى باطل مى‏شود، و تنها ملك او باقى مى‏ماند، هم چنان كه فرموده:" لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ" «2» و نيز فرموده:" يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ" «3».

پس گويا آيه مورد بحث مى‏خواهد بفرمايد: بدانيد كه خدا مالك حقيقى شما و دلهاى شما است، و او از هر چيز به شما نزديك‏تر است، و شما به زودى به سويش باز مى‏گرديد، و برايتان معلوم مى‏شود كه چگونه مالك حقيقى شما است و چطور بر شما مسلط است، و هيچ چيز شما را از او بى نياز نمى‏كند.

و اما وجه اتصال كلام يعنى ارتباط جمله" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ ..."،

با جمله" اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ"- بيان آن اين است كه حائل بودن خداوند ميان آدمى و قلب او تمامى عذرها را در نپذيرفتن دعوت او و رسولش را از اعتبار مى‏اندازد، چون دعوت او دعوت به چيزى است كه آدمى را زنده مى‏كند و آن توحيد است كه حقيقت و لب دعوت اوست، و از آنجايى كه خدا از هر چيزى به انسان نزديك‏تر است حتى از قلب او و از آنجايى كه قلب اولين چيزى است كه انسان آن را به و جدان خود درك نموده و مى‏شناسد پس انسان خداى تعالى را از قلب خود كه بوسيله ادراك و سبب اصلى علم و معرفت‏

(1) و ما از رگ دل او به او نزديك‏تريم. سوره ق آيه 16

(2) امروز ملك براى كيست؟ براى خداى واحد قهار. سوره مؤمن آيه 16

(3) روزى كه هيچ كس به نفع كسى مالك چيزى نيست و در آن روز امر تنها براى خدا است. سوره انفطار آيه 19