اثر مستقيم ضعف روحى در كاستن از ميزان توان در كسب پيروزى بر دشمن‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 9

‌صفحه‌ى 162

بخلاف كفار كه اتكاءشان همه بر هواى نفس و اعتمادشان همه بر ظواهرى است كه شيطان در نظرشان جلوه مى‏دهد، و معلوم است دلهايى كه تمام اعتمادشان بر هوا و هوس است هرگز متفق نمى‏شوند، و اگر هم احيانا متفق شوند اتفاقشان دائمى نيست، و دوامشان تا جايى است كه پاى جان به ميان نيايد و گر نه از آنجايى كه مرگ را نابودى مى‏دانند اتفاقشان مبدل به تفرقه مى‏شود. و بسيار نادر است كه دلى بى ايمان تا پاى جان بر سر هواهاى خود پايدار بماند، مگر اينكه مشاعرش را از دست داده باشد، و گر نه با احساس كمترين خطر از ميدان درمى‏رود، مخصوصا مخاطرات عمومى كه بطورى كه تاريخ نشان مى‏دهد زودتر از هر خطر ديگرى اين قبيل مردم را از پاى درمى‏آورد، مانند از پاى درآمدن مشركان در جنگ بدر، كه با كشته شدن هفتاد نفر همه فرارى شدند، با اينكه عده‏شان هزار نفر بود، و نسبت هفتاد با هزار تقريبا نسبت يك است به چهارده، پس فرارى شدن ايشان در حقيقت به معناى فرارى شدن چهارده نفر از يك نفر است، و اين نيست مگر بخاطر فقه مؤمنان كه خود علم و ايمان را در بر دارد، و بخاطر جهل كفار كه خود ملازم با كفر و هوى‏پرستى است.

" الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ ..."

يعنى اگر از شما صد صابر باشد بر دويست نفر غلبه مى‏كند، و اگر صابران از شما هزار نفر باشند بر دو هزار نفر از كفار غلبه مى‏كنند بر همان اساسى كه در آيه قبلى گذشت.

اثر مستقيم ضعف روحى در كاستن از ميزان توان در كسب پيروزى بر دشمن‏

و در جمله" وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً" منظور از" ضعف"، ضعف در صفات روحى است كه بالآخره به ضعف در ايمان منتهى مى‏شود. آرى، يقين به حق است كه همه صفات پسنديده موجب فتح و ظفر از قبيل شجاعت و صبر و رأى صائب از آن سرچشمه مى‏گيرد، منظور از ضعف اين است، نه ضعف از جهت نفرات و تجهيزات جنگى، چون بديهى است كه مؤمنين همواره در زمان رسول خدا (ص) رو به قوت و زيادى نفرات بودند نه رو به ضعف.

و قيد" بِإِذْنِ اللَّهِ" جمله" يغلبوا" را مقيد مى‏كند، و معنايش اين است كه: خداوند با اينكه شما مردمى با ايمان و صابر هستيد خلاف اين را نمى‏خواهد. و از همين جا معلوم مى‏شود كه جمله" وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ" نسبت به قيد" بِإِذْنِ اللَّهِ" به منزله تعليل آن است.

با در نظر گرفتن اينكه نداشتن فقه و صبر، و همچنين ضعف روحى از علل و اسباب خارجيى است كه در غلبه نكردن و ظفر نيافتن مؤثر است، بدون شك از دو آيه مورد بحث بخوبى فهميده مى‏شود كه حكم در آن دو مبنى بر اوصاف روحيى است كه در مؤمنين و كفار اعتبار شده، و اينكه همان قواى روحى كه در آيه اولى براى يك مؤمن اعتبار شده بود و قوتش به اندازه‏اى بود كه بر قواى روحى و داخلى ده نفر كافر غلبه مى‏كرد چيزى نگذشت كه آن قدر