و چون اين قوم فراهم آيند در آن هنگام خداى تعالى دينى را كه براى آنان پسنديده بلا مانع و بدون مزاحم مىكند:
" فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ يُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ" «1»
و نيز فرموده:" وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى لَهُمْ ... يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً" «2»، و اين احتمال عيبى ندارد.
بعضى «3» از مفسرين گفتهاند: منظور از كلمه" امت"، جماعت است، اما جماعتى كه بعد از اين كفار مىآيند و كافرتر از اينان هستند و بر كفر خود اصرار مىورزند، آن وقت خداى تعالى به عذاب انقراض گرفتارشان مىكند، همانطور كه در زمان نوح (ع) چنين كرد.
وجه ديگرى كه در معناى آيه گفتهاند «4» اين است كه:
منظور از امت، جماعت است، ولى جماعتى كه بعد از اين كفار مىآيند و بر معصيت خدا پافشارى مىكنند، و قيامت براى آنان بپا مىشود. ليكن اين دو وجه سخيف و نادرست است، زيرا اساس آن دو، بر يك مبناى غلطى است، و آن اين است كه معذبين، كفار آيندهاند، نه همان كفارى كه استهزاءشان در آيه نقل شد، با اينكه ظاهر جمله:" أَلا يَوْمَ يَأْتِيهِمْ ..." اين است كه معذبين همان استهزاءكنندگانى هستند كه گفتند:" ما يَحْبِسُهُ".
" أَلا يَوْمَ يَأْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفاً عَنْهُمْ وَ حاقَ بِهِمْ ما كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ"- اين آيه به منزله جواب از گفتار كفار است كه گفتند:" ما يَحْبِسُهُ" و اين سؤال، گفتارى است كه در موقعيت استهزاء واقع شده چون در معناى رد آن عذابى است كه با آن تهديد شدند و حاصلش اين بود كه:
اگر اين عذابى كه خداى تو ما را به آن تهديد مىكند حق بود در نازل كردنش درنگ نمىكرد، و هيچ سببى نيست كه خدا به انتظار آن سبب از فرستادن عذاب صرفنظر كند، چون اگر سببى باشد، ايمان آوردن ما است، كه ما ابدا ايمان نخواهيم آورد و از كفر خود دست بر نخواهيم داشت، پس درنگ در فرستادن عذاب هيچ وجه صحيحى ندارد و وجه صحيح در تعجيل آن است، و اين خود كاشف است از اينكه تهديد مذكور از قبيل تهديد كاذب است.
(2) خدا به كسانى از شما كه ايمان آوردند و اعمال صالح كردند وعده داده كه بزودى آنان را جانشين كفار در زمين خواهد كرد، همانطور كه مؤمنين قبل از ايشان را جايگزين كفار نمود، و بزودى آنان را در عمل به دينى كه خدا برايشان پسنديده متمكن خواهد ساخت ... تا مرا بپرستند و چيزى را شريك من در پرستش نگيرند." سوره نور، آيه 55"
(3 و 4) تفسير مجمع البيان، ج 3، جزء 11، ص 119.