باشد، هم چنان كه در قرآن فرموده:" قالُوا هذِهِ أَنْعامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ- گفتند اينها چهارپايان و زراعتى حرامند" و نيز فرموده:" وَ يَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً" و كلمه" حِجْراً مَحْجُوراً" اصطلاحى بود از مشركين كه هنگام ديدن كسى كه از او ترسى داشتند به زبان مىآوردند، و قرآن كريم در اين آيه مىفرمايد كفار وقتى ملائكه را ببينند آن وقت هم اين كلمه را مىگويند، و خيال مىكنند گفتن آن فايدهاى برايشان دارد «1».
و از خليل نقل شده كه گفته در جاهليت وقتى شخصى كسى را كه از او مىترسيد مىديد اگر در ماههاى حرام بود، براى اينكه او را نكشد مىگفت:" حِجْراً مَحْجُوراً" يعنى بر تو حرام است كه متعرض من شوى، چون ماه، ماه حرام است آن شخص هم متعرضش نمىشد «2» و از ابى عبيدة نقل شده كه گفته است اين يك افسونى بود براى عرب، كه هر وقت از كسى مىترسيد، چون در حرم و يا شهر حرام به او بر مىخورد، اين كلمه را مىگفت، و اين در وقتى بود كه خونى در ميان آنان بود «3».
پس كلمه" يوم" در جمله يَوْمَ يَرَوْنَ الْمَلائِكَةَ لا بُشْرى يَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمِينَ" به طورى كه «4» گفته شده، ظرف است براى جمله" لا بشرى" و كلمه" يومئذ" تاكيد آن است و مراد از جمله" لا بشرى" نفى جنس، و مراد از" مجرمين" هر كسى است كه متصف به جرم باشد، چيزى كه هست در مورد آيه، مقصود جرم شرك است، و مجرمين همان كسانى هستند كه اميد لقاى خدا را ندارند، كه قبلا ذكرشان به ميان آمده بود، و معناى آيه اين است: روزى كه اين مجرمين اميدوار به لقاى خدا نيستند ملائكه را ببينند، در آن موقع هيچگونه بشارتى- به طور نفى جنس- براى عموم مجرمين كه اينان طايفهاى از آنانند نخواهد بود.
و آن روز از ترس،" حِجْراً مَحْجُوراً" مىگويند، و فاعل" يقولون" همان مشركينند يعنى مشركين آن روز به ملائكهاى كه قصد عذاب ايشان را دارند" حِجْراً مَحْجُوراً" مىگويند، و مقصودشان اين است كه ما را پناه دهيد. بعضى «5» از مفسرين گفتهاند ضمير جمع" مىگويند" به ملائكه بر مىگردد، و معنايش اين است كه ملائكه به مشركين مىگويند:
" حراما محرما عليكم سماع البشرى"، يعنى حرام و محرم است بر شما شنيدن بشارت و يا
(1) مفردات راغب، ماده" حجر". (2) مجمع البيان، ج 7، ص 167. (3) روح المعانى، ج 19، ص 6. (4) روح المعانى، ج 19، ص 4. (5) روح المعانى، ج 19، ص 6.