" وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ" كلمه" مصانع"- به طورى كه گفتهاند «1»- به معناى قلعههاى محكم و قصرهاى استوار و ساختمانهاى عالى است، كه مفرد آن مصنع مىباشد.
و اينكه فرمود:" لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ" در مقام تعليل مطلب قبل است، يعنى شما اين قصرها را بدين جهت مىسازيد كه اميد داريد جاودانه زنده بمانيد. و الا اگر چنين اميدى نمىداشتيد هرگز دست به چنين كارهايى نمىزديد، چون اين كارهايى كه مىكنيد و اين بناهايى كه مىسازيد طبعا سالهايى دراز باقى مىماند، در حالى كه عمر طولانىترين افراد بشر از عمر آنها كوتاهتر است.
بعضى ديگر از مفسرين در معناى آيه و نيز در مفردات آن، وجوهى ديگر گفتهاند، كه از نقل آنها صرف نظر مىكنيم.
" وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِينَ" در مجمع البيان گفته كلمه" بطش" به معناى كشتن با شمشير و زدن با تازيانه است و كلمه" جبار" به معناى كسى است كه بر ديگران علو و عظمت و سلطنت داشته باشد و اين خود يكى از صفات خداى سبحان است كه در خصوص ذات مقدس او مدح و در غير او ذم شمرده مىشود، براى اينكه در غير خدا معنايش اين است كه بنده خدا جباريت را به خود بندد «2».
و بنا به گفته وى معنايش چنين مىشود كه: شما وقتى مىخواهيد شدتى در عمل از خود نشان دهيد، آن قدر مبالغه و زياده روى مىكنيد كه جباران مىكنند.
و حاصل معناى آيات سهگانه مورد بحث اين است كه: در دو سوى شهوت و غضب از حد مىگذريد و اسراف مىكنيد و از حد اعتدال و از هيئت عبوديت خارج مىشويد.
" فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُونِ" اين جمله بر مساله اسراف در دو سوى شهوت و غضب و خروجشان از رسم عبوديت تفريع شده، مىفرمايد: چون چنين هستيد، پس از خدا بترسيد و او را اطاعت كنيد و دستورات او را در خصوص ترك اسراف و استكبار به كار بنديد.
" وَ اتَّقُوا الَّذِي أَمَدَّكُمْ بِما تَعْلَمُونَ أَمَدَّكُمْ بِأَنْعامٍ وَ بَنِينَ وَ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ" راغب مىگويد كلمه" مد" در اصل به معناى كشيدن است، ولى در يارى هم
(1) تفسير كشاف، ج 3، ص 326. (2) مجمع البيان، ج 7، ص 197.