صفحه‌ى 181
و منظور از اينكه فرمود:" إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ"، اين است كه: او عزيزى است كه هر كس را يارى كند خوار نمىشود و حكيمى است كه هر كس را حفظ كند ضايع نمىشود، ذليل نمىشود و حكيمى است كه هر كس جانب او را رعايت كند او تنها و بىكسش نمىگذارد.
" وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ" معنى اين جمله ظاهر است.
" وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ" كلمه" اجر" به معناى جزايى است كه در مقابل عملى قرار گيرد، و عايد صاحب عمل شود، و فرق بين" اجر" با" اجرت" اين است كه: اجرت تنها در پاداشهاى دنيايى به كار مىرود، ولى كلمه" اجر" هم در پاداشهايى دنيايى استعمال مىشود و هم آخرتى.
و نيز فرق بين" اجر" و" جزاء" اين است كه: كلمه" اجر" تنها در پاداشهاى خير و نافع استعمال مىشود، ولى جزاء هم در خير و هم در شر، هم در نافع و هم در مضر.
همان طور كه گفتيم كلمه اجر، هم در پاداشهاى دنيوى به كار مىرود و هم اخروى، ليكن در كلام خداى تعالى غالبا در پاداشهاى اخروى به كار رفته، كه خدا براى بندگان مؤمن خود تهيه ديده، كه يا عبارت است از مقامات قرب، و يا درجات ولايت، كه يكى از آنها بهشت است، آرى در بعضى از آيات قرآنى در پاداش دنيايى نيز به كار رفته، مانند آيه" إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ" «1» كه حكايت كلام يوسف (ع) است، و نيز مانند آيه" وَ كَذلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْها حَيْثُ يَشاءُ نُصِيبُ بِرَحْمَتِنا مَنْ نَشاءُ، وَ لا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ" «2» كه در اين دو آيه كلمه" اجر" بر پاداش دنيوى اطلاق شده است.
" وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا"- ممكن است مراد از اين اجر، اجر دنيوى نيكو باشد، آن وقت مناسبتر آن است كه بگوييم كلمه" فى الدنيا" متعلق به" اجر" است، نه به" ايتاء- دادن" و اى بسا اين معنا به آيهاى ديگر تاييد شود، كه مىفرمايد:" وَ آتَيْناهُ فِي الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ" «3» چون ظاهرا مراد از" حسنه" همان زندگى و عيش نيكو است، و مراد از
(1) كسى كه تقوى بورزد، و صبر كند، خدا اجر نيكوكاران را ضايع نمىسازد. سوره يوسف، آيه 90. (2) و اين چنين يوسف را در زمين مكنت داديم، تا هر جا بخواهد منزل كند، ما هر كه را بخواهيم به رحمت خود مىرسانيم، و اجر نيكوكاران را ضايع نمىكنيم. سوره يوسف، آيه 56. (3) ما به او در دنيا حسنه داديم، و او در آخرت از صالحان است. سوره نحل، آيه 122.