صفحه‌ى 227
مىگرفت، و ليكن با همه اين احوال شهر مكه را محترم مىشمرد، و به ساكنين اين شهر كارى نداشت.
و معناى آيه اين است كه: آيا نمىنگرند كه ما حرم امنى درست كرديم، كه ساكنين آن در معرض قتل و اسارت قرار نمىگيرند، و اموالشان غارت نمىشود، با اينكه بيرون اين شهر مردم مشغول غارت و چپاول يكديگرند؟
" أَ فَبِالْباطِلِ يُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللَّهِ يَكْفُرُونَ"- اين جمله توبيخ ديگرى است به مشركين مكه، كه نعمت بزرگ امنيت مكه را با كفران مقابله مىكنند، و در عوض به صنمها كه جز اسم خدا چيز ديگرى ندارند ايمان مىآورند، خلاصه حقايق را زير پا نهاده و به موهومات ايمان مىآورند.
" وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جاءَهُ، أَ لَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْكافِرِينَ" اين آيه، مشركين را به آتش دوزخ تهديد مىكند، و آنان را به ارتكاب شديدترين ظلم، و بزرگترين ستم معرفى مىكند، و آن عبارت است از دو چيز: اول اين است كه به خدا افتراء بستهاند، چون خدايانى دروغى را شريك او معرفى نمودهاند، و دوم اينكه بعد از آمدن حق آن را تكذيب كردند و اين دو صفت هر دو در مشركين وجود داشت، چون هم بت مىپرستيدند، و هم رسالت پيامبر و قرآن كريم را تكذيب كردند با اينكه قرآن براى آنان آمده بود، پس به اين دو جهت كافر بودند، و جاى كافران و محل اقامتشان در آخرت، جهنم است.
" وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ" كلمه" جاهدوا" از ماده" جهد" است، و" جهد" به معناى وسع و طاقت است، و" مجاهدة" به معناى به كار بردن آخرين حد وسع و قدرت در دفع دشمن است، و جهاد بر سه قسم است، جهاد با دشمن ظاهرى، و جهاد با شيطان، و جهاد نفس. راغب اين طور گفته «1».
و معناى" جاهَدُوا فِينا" اين است كه جهادشان همواره در راه ما است، و اين تعبير كنايه از اين است كه: جهادشان در امورى است كه متعلق به خداى تعالى است، چه جهاد در راه عقيده باشد، و چه در راه عمل، و چون جهادشان در راه خدا است هيچ عاملى ايشان را از ايمان به خدا و اطاعت اوامر و نواحى او بازنمىدارد.
" لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا"- در اينجا خداى تعالى براى خود سبيلهايى نشان مىدهد، و راهها
(1) مفردات راغب، ماده" جهد".