صفحه‌ى 259
و آنچه از ربا مىدهيد تا مال مردم زياد شود نزد خدا زياد نمىشود و آنچه از زكات كه براى رضاى خدا مىدهيد زياد مىشود و زكات دهندگان مال خود را زياد مىكنند (39).
بيان آيات
بعد از استدلال بر وحدانيت خدا، و بر معاد، از طريق شمردن آيات داله بر آن، كه پشت سر هم فرمود:" وَ مِنْ آياتِهِ ... وَ مِنْ آياتِهِ" تا آنجا كه فرمود:" وَ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..."، كه خود يكى از صفات فعلى خداست، اينك در اين آيات روش استدلال را از راه شمردن آيات به استدلال به صفات فعلى خدا تغيير داد، كه آنها را تا آخر سوره در چهار فصل بيان مىفرمايد، در هر فصل چند صفت از صفات فعل كه مستلزم وحدانيت خدا و معاد است، ذكر مىكند، فصل اول با آيه" وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ..." آغاز شده. و فصل دوم با آيه" اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ..."، و فصل سوم با آيه" اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّياحَ ..."، و فصل چهارم با آيه" اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْفٍ ..."، آغاز شده.
و اگر فصل اول مانند ساير فصول با نام جلاله" اللَّه" آغاز نشده، بدين جهت است كه متصل به آيه سابق است كه مىفرمود:" وَ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ" كه در حقيقت واسطه و برزخ است بين دو سياق، پس آيه مورد بحث كه مىفرمايد:" وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ"، فصل در صورت وصل است.
" وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ ..."
كلمه" يبدؤا" از" بدء" است، و" بدء خلق" همان ايجاد ابتدايى و بدون الگو است، و كلمه" يعيده" از اعاده است، كه به معناى انشاء بعد از انشاء است.
در جمله" وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ"، ضمير اولى به اعاده برمىگردد، كه از كلمه" يعيد" استفاده مىشود، و ضمير دومى- به طورى كه از سياق به ذهن تبادر مىكند- به خداى تعالى بر مىگردد.
بعضى «1» به اين آيه شريفه اشكال كردهاند كه:" اگر اعاده انسانها در قيامت براى خدا آسانتر باشد، لازمهاش اين است كه ايجاد آنها بدون الگو در آغاز خلقت دشوارتر باشد، چون هر آسانترى يك دشوارتر دارد، و اين با قدرت مطلقه و نامحدود خدا نمىسازد، چون قدرت
(1) روح المعانى، ج 21، ص 36.