‌صفحه‌ى 402

بعضى «1» از مفسرين آيه را به فتح در جنگ بدر تفسير كرده‏اند، چون در آن روز مشركين كه كشته شدند، از ايمان، بعد از كشته شدن خود بهره‏مند نگشتند. و بعضى از مفسرين آيه را به فتح مكه تفسير كرده‏اند، ولى جوابى كه در آيه آمده با آن نمى‏سازد، چون در جواب فرمود: بگو روز فتح، ديگر ايمان آوردن كفار سودى به حالشان ندارد، و ديگر مهلت داده نمى‏شوند، و حال آنكه اگر كافرى در روز فتح مكه ايمان مى‏آورد، ايمانش سود داشت.

مگر آنكه كسى بگويد اگر هم ايمان مى‏آوردند، بدين جهت سود نداشت كه معاند حق بودند، و بارها با رسول خدا (ص) جنگيدند، و در خاموش كردن نور حق كوشش‏ها كردند، و معلوم است كه ايمان چنين اشخاصى ايمان واقعى نيست، بلكه نفاق و دورويى است، ايمانى نيست كه در دلشان وارد شده باشد، و دلهايشان را اصلاح كرده باشد، در چنين وقتى چاره‏اى جز ايمان ندارند، و به همين جهت مهلت داده نمى‏شوند.

ممكن هم هست كه مراد از فتح، قضاى ما بين رسول خدا (ص) و امت باشد، كه در آخر الزمان همانطور كه در تفسير جمله" وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ" «2» گذشت، عملى مى‏شود.

و به هر حال مراد از اين دو آيه اين است كه مشركين عجله مى‏كردند در آمدن فتح، و حال آنكه اين فتح سودى به حال كفار ندارد، هر چند كه در آن روز ايمان بياورند، چون آن روز، روزى است كه ايمان احدى نفعى به صاحبش نمى‏بخشد، و عذاب مهلتشان نمى‏دهد.

" فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ" در اين جمله به رسول خدا (ص) امر مى‏كند به اينكه از كفار اعراض كند، و منتظر فتح باشد، هم چنان كه كفار منتظر آن مى‏باشند، چون كفار منتظر مرگ و يا كشته شدن رسول خدا (ص) بودند، و كوتاه سخن، اينكه منتظر بودند دعوت حقه‏اش به آخر نرسد و نيمه‏كاره از بين برود، پس او هم منتظر باشد، هم چنان كه آنان منتظرند، تا خدا حق را بر باطل و محق را بر مبطل غلبه دهد.

از اين سياق بر مى‏آيد كه مراد از فتح، فتح دنيوى است.

بحث روايتى

رواياتى در ذيل آيه" تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ" و" فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ ..."

در الدر المنثور است كه ابن مردويه، از ابن عباس روايت كرده كه گفت: رسول خدا

(1) تفسير كشاف، ج 3، ص 517.

(2) سوره يونس، آيه 47.