مقصود از" فتح" در آيه:" وَ يَقُولُونَ مَتى‏ هذَا الْفَتْحُ ..." - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 401

مزروع (زراعت) است.

اين آيه يكى ديگر از آيات خداى سبحان را تذكر مى‏دهد كه بر حسن تدبير او نسبت به موجودات و مخصوصا موجودات زنده از قبيل چارپايان و انسان دلالت مى‏كند، و مراد از سوق آب به سوى زمين خالى از گياه، راندن ابرهاى حامل باران به سوى آن سرزمين است.

پس، از نزول باران از ابر، حيات زمين، و بيرون شدن زرع، و تغذى انسان و چارپايان تامين مى‏شود، چارپايانى كه خداوند آنها را رام انسانها كرده، تا براى رسيدن به مقاصد حيات خود تربيتشان كنند.

جمله" أَ فَلا يُبْصِرُونَ" تنبيه و توبيخ كفار است، كه چرا اين آيات را نمى‏بينند، و اگر خصوص آيت باران را اختصاص به ديدن داد، و آيت سابق، يعنى اهلاك امت‏هاى گذشته را اختصاص به شنيدن، براى اين است كه علم به هلاكت اقوام گذشته از راه شنيدن تاريخ و اخبار گذشتگان است، كه به وسيله گوش حاصل مى‏شود. و اما علم به راندن ابرها به اين سرزمين و آن سرزمين، و بيرون آوردن زراعت از زمين‏هاى مرده، و تغذى انسانها و چارپايان از آن زراعت، از راه ديدن حاصل مى‏شود.

مقصود از" فتح" در آيه:" وَ يَقُولُونَ مَتى‏ هذَا الْفَتْحُ ..."

" وَ يَقُولُونَ مَتى‏ هذَا الْفَتْحُ ... وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ" راغب گفته: كلمه" فتح" به معناى برداشتن قفل و حل اشكال است،- تا آنجا كه مى‏گويد- و وقتى گفته مى‏شود" فتح القضية فتحا" معنايش اين است كه فلانى فلان كار را حل كرد، و گره از آن برداشت، هم چنان كه در آيه" رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَيْرُ الْفاتِحِينَ" به همين معنا است «1».

در آيات سابق نيز مطالبى گذشت كه فتح به معناى فصل و حل بر آنها صادق است، يكى فصل بين مردم در روز قيامت است، كه در باره آن فرمود:" إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ" و دوم، چشاندن عذاب نزديك‏تر، و يا انتقام از مجرمين در دنيا است، كه معناى فتح بر آن نيز صادق است، و لذا بعضى «2» از مفسرين فتح را به روز قيامت تفسير كرده‏اند.

و بنا بر اين، معناى كلام كفار كه گفته‏اند:" اين فتح چه وقت است اگر راست مى‏گوييد؟ همان مطلبى است كه مكرر در قرآن از ايشان حكايت شده، كه گفته‏اند:" مَتى‏ هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ- اين وعده چه وقت است اگر راست مى‏گوييد؟".

(1) مفردات راغب، ماده" فتح".

(2) روح المعانى، ج 21، ص 140. به نقل از مجاهد. و مجمع البيان، ج 8، ص 334.