صفحهى 539
است، و بعضى «1» گفتهاند به معناى مسابقه است، و اساس اين كلام بر استعاره به كنايه است گويا آيات خدا را مسافتى فرض كرده، كه افراد نامبرده در آن مسافت، سعى و دوندگى مىكنند، تا بلكه بتوانند خدا را به ستوه بياورند، و بر او غلبه كنند، و كلمه" رجز" مانند" رجس" به معناى پليدى است، و شايد مراد از آن اعمال زشت باشد، كه در اين صورت آيه شريفه اشارهاى مىشود به تبدل عمل به عذاب اليم، و يا به اينكه عمل آنان سبب عذاب اليم آنان شده. بعضى «2» ديگر در معناى" رجز" گفتهاند: به معناى عذاب زشت است. و در اين آيه تعريض و طعنه به كفار است كه اصرار دارند در انكار معاد.
" وَ يَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ هُوَ الْحَقَّ" موصول اول (الذين) فاعل" يرى" است، و موصول دوم (الذى) مفعول اول آن است، و كلمه" حق" مفعول دوم آن است. و مراد از" الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ" كسانى است كه عالم باللَّه و عالم به آيات اويند، و مراد از" الَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ" قرآن است، كه به وى نازل شد.
و جمله" وَ يَرَى ..." جملهاى است از نو، كه متعرض جمله قبلى" قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا" شده، آن را بيان مىكند. ممكن هم هست حال از فاعل" كفروا" باشد، و معنا چنين باشد: اينها مىگويند:" لا تَأْتِينَا السَّاعَةُ- قيامتى به سر وقت ما نمىآيد" و آن را از روى جهل انكار مىكنند، در حالى كه علماى باللَّه و به آيات او، مىبينند و مىدانند كه اين قرآن نازل بر تو قرآنى كه از قيامت خبر مىدهد حق است.
" وَ يَهْدِي إِلى صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ"- اين جمله عطف است بر كلمه" حق"، و معنايش اين است كه علماى باللَّه مىبينند كه قرآن و قيامتى كه از آمدن آن خبر مىدهد، حق است، و نيز مىبينند كه اين قرآن به سوى صراط كسى هدايت مىكند كه اجل از آن است كه كسى بر خواسته او غلبه كند، صراط كسى كه محمود است، و بر تمامى افعالش سزاوار حمد و ثناست، چون او در عين عزتش جز جميل كارى نمىكند، و او خداى سبحان است، و اگر خدا را به وصف عزيز و حميد توصيف كرده، براى اين است كه در مقابل" الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ" قرار گيرد، آرى در مقابل كسانى كه مىخواهند از پيشرفت آيات خدا جلوگيرى كنند بايد عزت و ستودگى خدا به رخشان كشيده شود.
استهزاى كفار پيامبر اكرم (صلّى الله عليه وآله وسلّم) را در اخبارش از معاد، و جواب به آنان و تهديدشان به عذاب و هلاكت
" وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ نَدُلُّكُمْ عَلى رَجُلٍ يُنَبِّئُكُمْ إِذا مُزِّقْتُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّكُمْ لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ"
(1 و 2) مجمع البيان، ج 8، ص 377.