توضيح سخن پيشوايان شرك در روز قيامت كه در مقام بيزارى جستن از پيروان خود (مشركين) مى‏گويند:" أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا تَبَرَّأْنا إِلَيْكَ ما كانُوا إِيَّانا يَعْبُدُونَ" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 90

وعده حسن عبارت است از وعده خداى تعالى به مغفرت و بهشت، هم چنان كه خودش فرموده:

" وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ" «1» و خداوند وعده خود را تكذيب نمى‏كند، هم چنان كه باز خودش فرموده:" أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ" «2».

و اينكه فرمود:" كَمَنْ مَتَّعْناهُ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا" يعنى آن كسى كه ما از متاع زندگى دنيا برخوردارش كرده‏ايم از آن وعده حسن محروم است، براى اينكه به تمتع از متاع دنيا قناعت كرد، دليل بر اين تقييد اين است كه در آيه شريفه، بين وعده حسن و بين تمتيع و برخوردار كردن از متاع دنيا مقابله انداخته.

" ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ"- يعنى او در روز قيامت از احضار شدگان براى عذاب و يا براى سؤال و مؤاخذه است، و كلمه" ثم- سپس"، در اينجا ترتيب كلامى را مى‏رساند، نه ترتيب وقوع در خارج را، و اگر مطلب را با جمله اسميه آورد، نه فعليه، (و نفرمود ما او را احضار مى‏كنيم، و يا احضار مى‏شود)، براى اين است كه تحقق را برساند، و بفهماند كه چنين روزى به طور مسلم خواهد رسيد، هم چنان كه در جمله مقابلش نيز اسميه آورد، و فرمود:" فَهُوَ لاقِيهِ".

" وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ" منظور از" شركاء" همان معبودهايى است كه مشركين در دنيا آنها را مى‏پرستيدند، و اگر آن معبودها را" شركاء" خواند، به خاطر اين است كه مشركين بعضى از شؤون خداى تعالى را از قبل خود به آنها داده بودند، و به آنها نسبت مى‏دادند، از قبيل پرستش و تدبير و تعبير به" نداء" در اين آيه شريفه اشاره است به دورى آنان از خدا و بى ياورى ايشان در روز قيامت.

توضيح سخن پيشوايان شرك در روز قيامت كه در مقام بيزارى جستن از پيروان خود (مشركين) مى‏گويند:" أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا تَبَرَّأْنا إِلَيْكَ ما كانُوا إِيَّانا يَعْبُدُونَ"

" قالَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنا هؤُلاءِ الَّذِينَ أَغْوَيْنا أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا" الهه‏اى كه مشركين آنها را شركاى خداى سبحان مى‏پنداشتند دو صنف بودند، يك صنف بندگان گرامى خدا بودند، از قبيل ملائكه مقرب، و عيسى بن مريم (ع) و صنف ديگر ياغيان جن، و گردنكشان انس، كه ادعاى الوهيت كردند، مانند فرعون و نمرود و غير آن دو، و خداى سبحان هر كسى هم كه در باطل اطاعت شود، ملحق به آنان كرده مانند ابليس، و شيطانهايى كه قرين انسانها مى‏شوند، و پيشوايان ضلالت، هم چنان كه در باره‏

(1) خدا به كسانى كه ايمان آورده، و عمل صالح مى‏كنند، مغفرت و اجر عظيم وعده داده. سوره مائده، آيه 9.

(2) آگاه باشيد كه وعده خدا حق است. سوره يونس، آيه 55.