وجوهى كه در باره مراد از اينكه فرمود:" تا از راستى راستگويان بپرسد" گفته‏اند - ترجمه تفسیر المیزان جلد 16

‌صفحه‌ى 417

شريعت و داراى كتاب بودند، و به همين ملاك بود كه چهار نفر از ايشان را به ترتيب عصرشان ذكر كرد، ولى رسول خدا (ص) را بر آنان مقدم داشت، با اينكه آن جناب از لحاظ عصر آخرين ايشان بود، براى اينكه آن جناب برترى و شرافت و تقدم بر همه آنان دارد.

" وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِيثاقاً غَلِيظاً"- اين جمله تاكيد ميثاق مذكور است، مى‏خواهد بفرمايد:

پيمان مزبور بسيار غليظ و محكم بود، نظير آيه" وَ لَمَّا جاءَ أَمْرُنا نَجَّيْنا هُوداً وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَ نَجَّيْناهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلِيظٍ" «1».

" لِيَسْئَلَ الصَّادِقِينَ عَنْ صِدْقِهِمْ وَ أَعَدَّ لِلْكافِرِينَ عَذاباً أَلِيماً" لام در" ليسئل" لام تعليل، و يا لام غايت است، و در هر حال متعلق به محذوفى است كه جمله" وَ إِذْ أَخَذْنا" بر آن دلالت دارد، و جمله" و أعد" بر همان محذوف عطف شده، تقدير كلام اين است كه: خداوند اگر اين كار را كرد، و از انبياء پيمان گرفت، براى اين است كه زمينه فراهم شود، تا از راستگويان از راستيشان بپرسد، و براى كفار عذابى دردناك آماده كند.

چيزى كه هست به جاى اينكه بفرمايد: و براى كفار عذابى دردناك آماده كند، فرموده: و عذابى دردناك براى كفار آماده كرده، و اين بدان علت است كه كسى نپندارد كه عذاب كفار علت غايى گرفتن پيمان است، بلكه جهنمى شدن آنان، و نقصشان از ناحيه خودشان است، و اين خود آنان بودند كه خلف پيمان كردند.

وجوهى كه در باره مراد از اينكه فرمود:" تا از راستى راستگويان بپرسد" گفته‏اند

و اما اينكه از راستى راستگويان بپرسد چه معنايى دارد؟ بعضى «2» گفته‏اند: مقصود از" صادقين" انبياء، و مقصود از پرسش از راستى آنان، اين است كه روز قيامت از ايشان مى‏پرسند كه امت‏شان چه كارها كردند؟ و گويا مفسر نامبرده اين معنا را از آيه" يَوْمَ يَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ ما ذا أُجِبْتُمْ" «3» استفاده كرده.

بعضى «4» ديگر گفته‏اند: مراد، سؤال از مطلق راستگويان است، نه تنها انبياء، بلكه هر

(1) همين كه امر ما بيامد، هود و آنهايى كه با او ايمان آورده بودند، به رحمت خود از عذابى غليظ نجات داديم. سوره هود، آيه 58.

(2) روح المعانى، ج 21، ص 155.

(3) روزى كه خداوند رسولان را جمع مى‏كند و مى‏پرسد مردم دعوت شما را چگونه اجابت كردند.

سوره مائده، آيه 109.

(4) مجموعه من التفاسير، ج 5، ص 88.