صفحه‌ى 204
" إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ ... بَيْضٌ مَكْنُونٌ"
[مقصود از" عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ" و اينكه" رزق معلوم" دارند و ...]
اين استثنا، استثنايى است منقطع «1» از ضمير در" لذائقوا" و ممكن هم هست استثنا از ضمير" ما تجزون" باشد و هر دو هم صحيح و داراى وجه است، بنا بر نظريه اول معنايش اين مىشود:" و ليكن بندگان مخلص خدا رزقى معلوم دارند، و از چشندگان عذاب اليم نيستند" و بنا بر نظريه دوم معنايش اين مىشود:" و ليكن بندگان مخلص خدا رزقى معلوم دارند ما وراى جزاى اعمالشان". و به زودى ان شاء اللَّه به معناى آيه اشاره خواهيم كرد.
ولى آنچه مسلم است اين است كه: نمىتوان استثناى مذكور را متصل گرفت، و احتمال اينكه استثنا متصل باشد، ضعيف بوده و خالى از تكلف و زحمت نيست.
قرآن كريم اين وعده را بندگان مخلص خدا ناميده، و عبوديت خداى را براى آنان اثبات كرده و معلوم است كه: عبد، نه مالك اراده خودش است، و نه مالك كارى از كارهاى خودش، پس اين طايفه اراده نمىكنند، مگر آنچه را كه خدا اراده كرده باشد، و هيچ عملى نمىكنند مگر براى خدا.
آن گاه اين معنا را براى آنان اثبات كرده كه مخلص- به فتحه لام- هستند، و معنايش اين است كه: خدا آنان را خالص براى خود كرده، غير از خدا كسى در آنان سهيم نيست، و ايشان جز به خداى تعالى به هيچ چيز ديگرى علقه و بستگى ندارند، نه به زينت زندگى دنيا و نه نعيم آخرت، و در دل ايشان غير از خدا چيز ديگرى وجود ندارد.
و معلوم است كسى كه اين صفت را دارد، التذاذش به چيز ديگرى است غير از آن چيزهايى كه سايرين از آن لذت مىبرند و ارتزاقش نيز به غير آن چيزهايى است كه سايرين بدان ارتزاق مىكنند، هر چند كه در ضروريات زندگى از خوردنىها، نوشيدنيها و پوشيدنيها با سايرين شركت دارد.
با اين بيان اين نظريه تاييد مىشود كه: جمله" أُولئِكَ لَهُمْ رِزْقٌ مَعْلُومٌ" اشاره دارد به اينكه در بهشت رزق ايشان كه بندگان مخلص خدايند غير از رزق ديگران است و هيچ شباهتى بر رزق ديگران ندارد، اگر چه نام رزق ايشان و رزق ديگران يكى است، و ليكن رزق ايشان هيچ خلطى با رزق ديگران ندارد.
_______________
(1) يعنى افراد مخلص در بين چشندگان عذاب دردناك نبودند، تا با استثنا بيرون شوند.