صفحه‌ى 5
است، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:" لَخَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ" «1».
و به هر حال كلمه" فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ" از اسامى خداى تعالى است، كه به عنوان صفت آورده شده، و مراد از صفت، صفت استمرارى است، نه تنها صفت گذشته، براى اينكه ايجاد مستمر، و فيض وجود، دايمى و انقطاع ناپذير است، چون اگر فيض منقطع مىشد، همه چيز نابود مىگشت.
و اگر صفت ديگر (جاعِلِ الْمَلائِكَةِ) را دنبال آن صفت ذكر كرده براى اشاره به اين حقيقت است كه سبب انحصار حمد در خداى تعالى يكى دو تا نيست، گويا فرموده:" حمد تنها براى خدا است، كه آسمانها و زمين را ايجاد كرد، و باز حمد براى اوست كه ملائكه را فرستادگان خود قرار داد، فرستادگانى بالدار ..." پس خداى تعالى در آنچه مىكند محمود است، چون در آنچه مىكند غير از جميل نيست.
" جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ ..."
كلمه" ملائكة" جمع ملك- به فتحه لام- است، كه موجوداتى هستند مخلوق خدا، و واسطههايى بين او و بين عالم مشهود، كه آنان را موكل بر امور عالم تكوين و تشريع كرده است، و بندگان محترمى هستند كه هرگز خدا را در هر صورتى كه به ايشان فرمان بدهد نافرمانى نمىكنند، و به هر چه مامور شوند انجام مىدهند.
[اشاره به اينكه همه ملائكه واسطههاى بين خدا و خلق هستند، و مراد از اينكه ملائكه داراى بالها (أُولِي أَجْنِحَةٍ) هستند]
بنا بر اين، جمله" جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلًا" اشعار بلكه دلالت دارد بر اينكه تمام ملائكه- چون كلمه ملائكه جمع است و در آيه با الف و لام آمده افاده عموم مىكند- رسولان و واسطههايى بين خدا و بين خلق هستند، تا اوامر تكوينى و تشريعى او را انجام دهند، و ديگر وجهى ندارد كه ما كلمه" رسل" را كه در آيه است اختصاص دهيم به آن ملائكهاى كه بر انبياء نازل مىشدند. با اينكه قرآن كلمه" رسل" را بر ملائكهاى كه واسطه وحى نبودند نيز اطلاق كرده، از آن جمله فرموده:" حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا" «2» و نيز فرموده:
" إِنَّ رُسُلَنا يَكْتُبُونَ ما تَمْكُرُونَ" «3» و نيز فرموده:" وَ لَمَّا جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهِيمَ بِالْبُشْرى قالُوا إِنَّا مُهْلِكُوا أَهْلِ هذِهِ الْقَرْيَةِ" «4».
_______________
(1) جاى شك نيست كه خلقت آسمانها و زمين بزرگتر از خلقت مردم است. سوره مؤمن، آيه 57.
(2) تا آنكه مرگ يكى از شما برسد، در آن موقع فرستادگان ما او را مىگيرند. سوره انعام، آيه 61.
(3) به يقين فرستادگان ما آنچه را كه شما نيرنگ مىكنيد مىنويسند. سوره يونس، آيه 21.
(4) و چون فرستادگان ما نزد ابراهيم آمدند، تا وى را بشارت دهند، گفتند: ما ماموريم اهل اين قريه را هلاك كنيم. سوره عنكبوت، آيه 31.