و داخل بهشت و در جوار پروردگارش قرار گيرد، و هر كس آن را رد كند و مرتكب جرم شود در ضلالت و آتش قرار گيرد و اين اشتباه است كه بعضى پنداشتهاند كه:
به اين نحو جواب دادن مصادره به مطلوب (و عين ادعا را دليل قرار دادن) است، كه در قواعد استدلال ممنوع است، بيان اين مصادره چنين است كه سؤال از اين كه چرا خداوند ايشان را به خاطر جرائمشان با آتش كيفر مىدهد؟
كه در حقيقت سؤال از علت چنين تقدير است، در معنا اين است كه سؤال شده باشد:
چرا خداوند مجازات با آتش را براى مجرمين تقدير كرد؟
و معناى جواب عين همين سؤال است، چون مىفرمايد:
خدا آتش را براى مجازات مجرمين مقدر كرده.
و يا معناى سؤال اين است كه:
چرا خدا مجرمين را داخل آتش مىكند؟
و معناى جواب اين است كه:
براى اينكه خدا آنان را داخل آتش مىكند، و اين همان مصادره و عين مدعا را دليل و عين سؤال را جواب قرار دادن است.
و بيان خطا بودن اين پندار اين است كه:
بين كارهاى ما و كارهاى خداى تعالى فرق هست، ما در كارهاى خود تابع اصول و قوانين كليهاى هستيم كه از عالم خارج و وجود عينى موجودات انتزاع شده، و اين قوانين حاكم بر ما هستند، و اراده و افعال ما را محكوم خود دارند، اما وقتى به علت گرسنگى، غذا و به علت تشنگى، آب مىخوريم، منظورمان از خوردن سير شدن، و از نوشيدن سيراب شدن است چون اين قانون كلى را از خارج گرفتهايم، كه غذا خوردن انسان را سير مىكند، و آب نوشيدن سيرابى در پى دارد، و وقتى هم بپرسيم چرا مىخورى جواب همين خواهد بود كه مىخواهم سير شوم.
و كوتاه سخن اينكه:
افعال ما تابع قواعدى كلى و ضوابطى عمومى است، كه از وجود خارجى انتزاع مىشود، و اما افعال خداى تعالى اينطور نيست، بلكه فعل او عين وجود عينى خارجى است، و اصول و ضوابط كلى عقلى از فعل او گرفته مىشود، و بعد از فعل او است.
و خلاصه بعد از آنكه خدا عالمى آفريد، و نظامى در آن جارى ساخت، ما از آن نظام قوانينى كلى اتخاذ مىكنيم، پس قوانين ما بعد از فعل خدا و محكوم به حكم خدا است، نه اينكه آن ضوابط و قوانين حاكم بر فعل خدا، و جلوتر از آن باشد، و به همين جهت است كه فرموده:
" لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ" «1»
و نيز فرموده:
" إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يَشاءُ" «2»
و نيز فرموده:
" الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ" «3».
(1) از آنچه او مىكند بازخواست نمىشود، بلكه اين مردمند كه بازخواست خواهند شد. سوره انبياء، آيه 23. (2) خدا هر چه بخواهد مىكند. سوره حج، آيه 18. (3) حق از ناحيه پروردگار تو است. آل عمران، آيه 60.