وجه اينكه در تعليل معذب ساختن مجرمين فرمود:
ما هر چيز را به" قدر" آفريديم‏

" إِنَّا كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ" كلمه" كل شى‏ء"- با فتحه لام- منصوب به فعل مقدر است، فعلى كه جمله" خلقناه" بر آن دلالت مى‏كند، و تقدير كلام" انا خلقنا كل شى‏ء خلقناه" است، و جمله" بقدر" متعلق است به جمله" خلقناه"، و باء آن مصاحبت را مى‏رساند.

و معناى آيه اين است كه:

ما هر چيزى را با مصاحبت قدر" توأم با اندازه‏گيرى" خلق كرديم.

و قدر هر چيز عبارت است از مقدار و حد و هندسه‏اى كه از آن تجاوز نمى‏كند، نه از جهت زيادى و نه از جهت كمى، و نه از هيچ جهت ديگر، خداى تعالى در اين باره مى‏فرمايد:

" وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ" «1» پس براى هر چيزى در خلقتش حدى است محدود، كه از آن تجاوز نمى‏كند، و در هستيش صراطى است كشيده شده كه از آن تخطى نمى‏كند، و تنها در آن راه سلوك مى‏نمايد.

و آيه مورد بحث در مقام تعليل عذاب مجرمين در قيامت است كه دو آيه قبل از آن سخن مى‏گفت، گويا شخصى پرسيده:

چرا كيفر مجرمين ضلالت و سعير در قيامت و چشيدن مس سقر، شد؟

در پاسخ فرموده:

براى اينكه ما هر چيزى را به قدر خلق كرده‏ايم، و حاصلش اين است كه:

براى هر چيزى قدرى است، و يكى از قدرها كه در انسان معين شده اين است كه خداى سبحان او را نوعى كثير الافراد خلق كرده، طورى خلق كرده كه با ازدواج و تناسل، افرادش زياد شود، و نيز مجبور باشد در زندگى دنيائيش اجتماعى زندگى كند، و از زندگى دنياى ناپايدارش براى آخرت پايدارش زاد و توشه جمع كند، و نيز يكى ديگر از قدرها اين است كه در هر عصرى رسولى به سوى ايشان بفرستد، و به سوى سعادت دنيا و آخرت دعوتشان كند، هر كس دعوت آن رسول را بپذيرد رستگار گردد و سعادتمند شود.

(1) و هيچ چيز نيست مگر آنكه خزانه‏هايش نزد ما است، و ما هيچ چيز را جز بقدر و به اندازه نازل نمى‏كنيم.

سوره حجر، آيه 21.