و در باره كلمه" اجر" راغب گفته:
كلمه اجر و اجرت عبارت است از پاداش و ثوابى كه در مقابل عمل ما به خودمان برمىگردد، حال چه اينكه دنيايى باشد (مانند اجرت خياطت و زراعت و امثال اينها)، و يا اجر اخروى باشد. و سپس اضافه مىكند كه اين كلمه جز در مورد سود و فايده استعمال نمىشود، يعنى اثر بدى كه از عمل بد من عايدم مىشود اجر ناميده نمىشود، به خلاف كلمه" جزا" كه هم در نفع بكار مىرود، و هم در ضرر، (هم عذاب دوزخ را جزاى تبهكاران مىنامند، و هم نعيم بهشت را جزاى نيكوكاران)- اين بود خلاصه گفتار وى «1».
البته در مورد عطاياى خدايى بايد دانست كه آنچه خدا به عنوان پاداش در برابر اعمال خير به بندگان مىدهد تفضلى است از او، نه اينكه بنده از او طلبكار و مستحق آن باشد، چون عبد و آنچه مىكند همه ملك طلق خداى سبحان است، ملكى كه قابل نقل و انتقال نيست، (ملكى كه بعد از تمليك به غير، باز باقى است)، چيزى كه هست خداى تعالى خودش به اعتبار قانونى، عبد را مالك اجر و ثواب اعتبار كرده، و او را نخست مالك عمل خود و سپس مالك آثار عمل خويش از قبيل كيفر و پاداش دانسته، و اين معنا با اينكه مالك عبد و عمل خود او است، تفضل ديگرى است از او، آن گاه از ميان همه اعمال عبد آنچه محبوب او است و خير است انتخاب نموده، وعده ثوابى در برابرش داده، و اين ثواب را خود او اجر خوانده (با اينكه در واقع اجر و جزا نيست) و اين هم تفضل ديگرى است از او، چون خود خداى تعالى از اينگونه اعمال عبد استفاده نمىكند، نه در دنيا و نه در آخرت، بلكه تنها خود عبد است كه از پاداش اعمال نيكش بهرهمند مىشود، مع ذلك پاداش آن را اجر خوانده و فرموده:
" لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ" «2»
و نيز فرموده:
" إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ" «3»
و در جايى ديگر بعد از توصيف بهشت و نعيم آن مىفرمايد:
" إِنَّ هذا كانَ لَكُمْ جَزاءً وَ كانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً" «4»، و از سوى ديگر همين كه اين تفضل خود را شكرى از ناحيه خود نسبت به بنده خواند، و آن را عطايى بدون منت ناميد، نيز تفضلى ديگر است.
(1) مفردات راغب، ماده" اجر". (2) براى كسانى از بندگان من كه نيكى نموده تقوا پيشه كنند اجرى عظيم هست. سوره آل عمران، آيه 172. (3) كسانى كه ايمان آورده و عملهاى صالح انجام دادند اجرى بدون منت دارند. سوره حم سجده، آيه 8. (4) اين بهشت و نعيمش جزاى شما است، و كوشش شما همواره مشكور بوده است. سوره انسان، آيه 22.