(و نكته مهمى كه از آيه استفاده مىشود اين است كه: اين دو طايفه كه يكى غرق در نور و ديگرى غرق در ظلمت است در قيامت با همند)، منافقين همانطور كه در دنيا با مؤمنين و در بين آنان بودند، و بلكه مردم آنان را جزو مؤمنين مىشمردند، در قيامت نيز با مؤمنين هستند، اما مؤمنين و مؤمنات پيش مىروند، و به سوى بهشت راه خود را پيش مىگيرند، و منافقين و منافقات در ظلمتى كه از هر سو احاطهشان كرده عقب مىمانند، از مؤمنين و مؤمنات درخواست مىكنند قدرى مهلتشان دهند، و در انتظارشان بايستند تا ايشان هم برسند، و مختصرى از نور آنان گرفته راه پيش پاى خود را با آن روشن سازند.
" قِيلَ ارْجِعُوا وَراءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً"- به ايشان گفته مىشود به دنيا برگرديد، و براى خود نورى به دست آوريد، گوينده اين پاسخ يا ملائكهاند. و يا طايفهاى از بزرگان و نخبگان مؤمنين از قبيل اصحاب اعراف.
به هر حال از هر كه باشد به اذن خدا و از طرف او است و خطاب به اينكه" به وراى خود برگرديد و نورى جستجو نماييد" به قول بعضى «1» از مفسرين خطابى است طعنهآميز و استهزايى، و اين عكس العمل همان استهزايى است كه در دنيا به مؤمنين مىكردند، و بنا به گفته اين مفسرين به نظر روشنتر چنين مىرسد كه:
مراد از كلمه" وراء" دنيا باشد، و حاصل معنا اين باشد كه:
به دنيايى كه پشت سر گذاشتيد، و در آن هر چه كرديد بر اساس نفاق كرديد، برگرديد، و از آن اعمالى كه مىكرديد نورى بگيريد، چون نور امروز كه روز قيامت است يا از اعمال است، و يا از ايمان، و شما در دنيا نه ايمان داشتيد و نه عمل.
البته ممكن است همين وجه را طور ديگرى توجيه كرد كه هم وجهى جداگانه باشد، و هم مشتمل بر استهزا نباشد، به اينكه بگوييم:
جمله" ارجعوا" امر مىكند به اينكه به دنيا برگردند، و در آنجا ايمان واقعى و اعمال صالح كسب بكنند، و ليكن نمىتوانند برگردند، در نتيجه گوينده نمىخواهد منافقين و منافقات را استهزا كند، بلكه مىخواهد بگويد:
كار از كار گذشته و دستتان بجايى بند نيست.
هم چنان كه نظير اين امر در آيه زير كه آن نيز مربوط به قيامت است آمده، مىفرمايد:
" يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ ساقٍ وَ يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلا يَسْتَطِيعُونَ ...
(1) روح المعانى، ج 27، ص 176.