ولى آنچه از سياق به دست مىآيد، همان وجهى است كه ما بيان كرديم.
" أَنَّى يُؤْفَكُونَ"- اين جمله براى انگيختن تعجب شنونده است، مىفرمايد:
چگونه از حق روى برمىگردانند؟ بعضى «1» هم گفتهاند:
صرف توبيخ و سركوب كردن است، و جنبه استفهام ندارد.
" وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ ..."
كلمه" تلوية" كه مصدر فعل" لووا" مىباشد، مصدر باب تفعيل از ماده" لوى" و مصدر ثلاثى مجردش" لى" است، كه به معناى ميل و انحراف است.
و معناى عبارت اين است كه:
وقتى به منافقين گفته مىشود بياييد تا رسول اللَّه براى شما از خدا طلب آمرزش كند- اين پيشنهاد وقتى به آنان داده مىشده كه فسقى يا خيانتى مرتكب مىشدند و مردم از آن با خبر مىگشتند- از روى اعراض و استكبار سرهاى خود را بر مىگردانند و تو آنان را مىبينى كه از پيشنهاد كننده روى گردانيده، از اجابت او استكبار مىورزند.
" سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ..."
يعنى چه براى ايشان استغفار بكنى و چه نكنى، برايشان يكسان است. و يكسانى كنايه از اين است كه فائدهاى بر اين كار مترتب نمىشود.
پس معناى آيه اين است كه:
استغفار تو سودى به حالشان ندارد.
" إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ"- اين جمله مضمون آيه را تعليل نموده، مىفهماند:
اگر گفتيم خدا هرگز ايشان را نمىآمرزد علتش اين است كه آمرزش، خود نوعى هدايت به سوى سعادت و بهشت است، و منافقين فاسقند، و از زى عبوديت خدا خارجند، چون در نهان خود كفر پنهان كردهاند، و خدا بر دلهايشان مهر زده، و هرگز مردم فاسق را هدايت نمىكند.
" هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا ..."
كلمه" ينفضوا" مضارعى است كه از مصدر" انفضاض" گرفته شده، و انفضاض به معناى متفرق شدن است، و معناى آيه اين است كه:
منافقين همان كسانى هستند كه مىگويند مال خودتان را بر مؤمنين فقير كه همواره دور رسول اللَّه را گرفتهاند انفاق نكنيد، چون آنها دور او را گرفتهاند تا ياريش كنند، و اوامرش را انفاذ، و هدفهايش را به كرسى بنشانند، و وقتى شما به آنها كمك نكرديد از دور او متفرق مىشوند و او ديگر نمىتواند بر ما حكومت كند.
(1) مجمع البيان، ج 10، ص 292.