براى اينكه آن زمانى كه اين سوره كه ابتدايىترين سورههاى قرآن است در مكه نازل مىشد، عايشه همسر رسول خدا (ص) نشده بود، ازدواج آن جناب با وى بعد از هجرت در مدينه واقع شد.
و از كتاب جوامع الجامع نقل شده كه گفته است: در روايتى آمده كه رسول خدا (ص) داخل خانه خديجه شد، در حالى كه از شدت كوفتگى و فزع و ترس نمىتوانست روى پاى خود بايستد، و فرمود: مرا بپيچيد، چيزى نگذشت كه جبرئيل ندايش در داد كه:" يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ" «1».
و در الدر المنثور است كه عبد بن حميد و ابن جرير و ابن ابى حاتم از سعيد بن جبير روايت كردهاند كه گفت: وقتى آيه" يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا" نازل شد، رسول خدا (ص) مدت ده سال شبها را به قيام و عبادت گذرانيد، طايفهاى از اصحابش نيز او را متابعت مىكردند، خداى تعالى بعد از ده سال آيه" إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ ... وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ" را نازل كرد، و بعد از ده سال تخفيفى به كار آنان داد «2».
مؤلف: روايت شده «3» كه آيه تخفيف بعد از يك سال، و در بعضى «4» روايات بعد از هشت ماه نازل شد، و قيام در شب براى غير رسول خدا (ص) واجب نبوده، هم چنان كه جمله" إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ" نيز به بيانى كه گذشت به اين معنا اشاره دارد، و مؤيد آن خود روايت است كه مىگويد: طايفهاى از اصحاب چنين كردند (نه همه).
و در تهذيب به سند خود از محمد بن مسلم از امام باقر (ع) روايت كرده كه گفت: من از آن جناب از اين كلام خدا پرسيدم كه مىفرمايد:" قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا". فرمود:
خداى تعالى به آن جناب دستور داد كه در هر شب نماز شب بخواند، مگر آنكه استثنائا شبى نتواند «5».
مؤلف: اين روايت به يكى از وجوهى كه مفسرين در آيه ذكر كردند اشاره مىكند.
و در مجمع البيان است كه: بعضى گفتهاند كلمه" نصفه" بدل است از كلمه" قليل"، در نتيجه بيانى مىشود براى استثناء و مؤيد اين قول روايتى است كه در آن امام صادق (ع) فرموده: قليل عبارت است از نصف، و جمله" أَوِ انْقُصْ مِنْهُ" و جمله
(1) جوامع الجامع، ص 495. (2) الدر المنثور، ج 6، ص 276. (3 و 4) تفسير قرطبى، ج 19، ص 37. (5) تهذيب الاحكام، ج 2، ص 335.