و حرف" فاء" در جواب شرط واقع شده، و ظرف" فى ذلك" مقدم آمده تا عوض از شرط باشد، و تقدير كلام:" و ان اريد تنافس فليتنافس فى ذلك المتنافسون- اگر قرار است تنافس و مسابقهاى بشود بايد مسابقهگران در اين رحيق مختوم تنافس كنند" مىباشد.
ممكن هم هست گفته شود جمله" و فى ذلك" عطف است بر يك ظرفى ديگر كه متعلق بوده به جمله" فليتنافس"، ولى حذف شده، چون مقام دلالت بر آن مىكرده، و چون كلام در وصف نعيم بهشت بوده، مىفهماند كه جمله" و فى ذلك" ترغيب مؤكد است به تخصيص بعد از تعميم، يعنى ترغيب به خصوص رحيق مختوم، بعد از ترغيب به همه نعمتهاى بهشتى، و معنايش اين است كه مسابقهگران و زورآزمايان بايد بر سر همه نعمتهاى بهشتى، و مخصوصا بر سر رحيق مختوم مسابقه بگذارند، كه نوشيدنى خاص آنان است، آن وقت آيه شريفه مثل اين مىماند كه بگوييم: همه مؤمنين را احترام كن خصوصا صالحان از ايشان را.
" وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ" كلمه" مزاج" به معناى وسيله مخلوط كردن است، و كلمه" تسنيم"- به طورى كه آيه بعدى تفسيرش مىكند- به معناى چشمهاى است در بهشت، كه خداى تعالى نامش را تسنيم نهاده، و از اين ماده كلماتى به معناى بلند كردن و پر شدن نيز آمده، وقتى گفته مىشود:
" سنمه"، معنايش اين است كه آن چيز را بلند كرد، و" سنام الإبل" به معناى كوهان شتر است. و نيز گفته مىشود:" سنم الاناء" يعنى ظرف را پر كرد.
" عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ" دو عبارت" شربه" و" شرب به" هر دو به يك معنا است، و كلمه" عينا" مفعول فعلى تقديرى است كه يا" اخص" و يا" امدح" است و معنايش اين است كه" مزاج آن شراب از چشمه تسنيم است، كه من آن را اختصاص مىدهم و يا مدح مىكنم به چشمهاى كه ... و جمله" يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ" وصف آن چشمه، و مجموع، تفسير براى تسنيم است.
و مفاد آيه اين است كه مقربين صرفا تسنيم را مىنوشند، هم چنان كه مفاد جمله" وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ" اين است كه: آنچه در قدح ابرار از رحيق مختوم هست با تسنيم مخلوط مىشود.
و اين معنا به دو نكته دلالت مىكند، اول اينكه تسنيم از رحيق مختوم گرانقدرتر است، چون رحيق مختوم با آميخته شدن با تسنيم لذت بخشتر مىشود. دوم اينكه مقربين در درجه بالاترى از ابرار قرار دارند.