باعث مىشود طرف از حق دورى كند، هم چنان كه فرمود:" وَ يَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى" و اما تذكره نوبت دوم او به خاطر اينكه نه خاصيت نرم كردن دل دارد، و نه اثر اتمام حجت، كارى لغو خواهد بود، و به همين جهت در اينجا فرمان خود را مشروط كرد به صورتى كه تذكره مفيد باشد، و در آيه زير صريحا فرموده:" فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَنْ ذِكْرِنا وَ لَمْ يُرِدْ إِلَّا الْحَياةَ الدُّنْيا" «1».
بعضى «2» از مفسرين گفتهاند: اين شرط صورى است نه حقيقى، مىخواهد بفرمايد تذكره هميشه نافع است، در بعضى موارد باعث اطاعت بيشتر، و در بعضى دورى از معصيت مىشود، هم چنان كه خود ما به طرف مقابل بگوييم از فلانى بپرس اگر پرسيدن فايده دارد، و به همين جهت بعضى «3» ها گفتهاند: كلمه" ان" در آيه شريفه به معناى معروفش" اگر" نيست، بلكه به معناى" قد- به تحقيق" است، و بعضى «4» ديگر گفتهاند: به معناى" اذ- زيرا" است، مىفرمايد تذكر بده زيرا تذكر نافع است.
ولى اين حرف صحيح نيست، براى اينكه مىبينيم كه تذكر همه جا و حتى در مورد معاندين كه حجت بر آنان تمام شده نافع نيست، و چگونه مىتوان چنين ادعايى كرد با اينكه قرآن در باره آن دسته از مردم فرموده:" سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ" «5».
بعضى «6» ديگر گفتهاند: در كلام به منظور اختصار گويى چيزى حذف شده، و تقدير كلام اين است:" فذكر ان نفعت الذكرى و ان لم تنفع- تو تذكر بده چه تذكرت سود داشته باشد و چه نداشته باشد"، و بر گفته خود چنين استدلال كردهاند كه رسول خدا (ص) براى تذكره مبعوث شده، تا عذر براى احدى باقى نگذارد، او مقيد به نافع بودن تذكره نيست، رسالت خود را انجام مىدهد چه نافع باشد و چه نباشد، و در حقيقت آيه مورد بحث با جمله حذف شدهاش نظير آيه" وَ جَعَلَ لَكُمْ سَرابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ" «7» مىباشد كه
(1) از كسى كه از ذكر ما روىگردان است و جز حيات دنيا را نمىخواهد اعراض كن. سوره نجم، آيه 29. (2) مجمع البيان، ج 10، ص 474. (3 و 4) تفسير قرطبى، ج 20، ص 20. (5) براى آنان هيچ تفاوتى نمىكند چه انذارشان بكنى و چه نكنى ايمان نخواهند آورد، خداى تعالى بر دلهايشان مهر زده، و بر گوش و چشمشان پرده افتاده است. سوره بقره، آيه 7. (6) مجمع البيان، ج 10، ص 475. (7) و براى شما پيراهنهايى درست كرد تا از گرما حفظتان كند. سوره نحل، آيه 81.