بعضى«1» از مفسرين گفتهاند: خطاب در آيه به خصوص كفار است، و به هر حال چه به عموم بشر باشد و چه به خصوص كفار، سياق كلام، سياق عتاب است، و التفات از غيبت (هر كس تزكى كند رستگار مىشود) به خطاب (شما چنين و چنان مىكنيد) براى تاكيد به مطلب، و رو در رو سخن گفتن است.
" وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ وَ أَبْقى" كلمه" ابقى- باقىتر" معمولا در مقايسه بين دو چيز استعمال مىشود كه عمر يكى بلندتر از ديگرى باشد، مىگويند اين باقىتر و با دوامتر است، و زندگى آخرت چنين نيست كه از زندگى دنيا با دوامتر باشد، بلكه زندگى آخرت الى الابد باقى است، پس اين سؤال پيش مىآيد كه چرا در اين آيه فرموده زندگى آخرت باقىتر و بهتر است. جواب اين است كه:
مقام آيه مقام ترجيح دادن يكى از دو زندگى دنيا و آخرت بر ديگرى است، و در اين ترجيح همين مقدار كافى است كه آخرت خوبتر و باقىتر نسبت به دنيا باشد، و براى ترجيح لازم نيست كه زندگى آخرت ابدى هم باشد، هر چند كه ابدى و باقى هم هست.
" إِنَّ هذا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولى صُحُفِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى" كلمه" هذا" اشاره است به مطلبى كه از آيه" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى" تا تمام چهار آيه بيان مىكرد، مىفرمايد آنچه گفته شد در صحف اولى هم گفته بوديم.
ولى بعضى «2» از مفسرين گفتهاند كلمه مذكور اشاره است به مضمون آيه اخرى كه مىفرمود:" آخرت بهتر و باقىتر است".
بعضى «3» از مفسرين در اين آيه گفتهاند قرآن كريم نخست فرموده اين مطالب در صحف اولى بود، و بعد آن را بيان نموده، مىفرمايد: منظورم صحف ابراهيم و موسى است، و اينكه اين اجمال و تفصيل احترام و بزرگداشتى از آن صحف است بر كسى پوشيده نيست.
در تفسير عياشى از عقبة بن عامر جهنى روايت آورده كه گفت: وقتى آيه" فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ" نازل شد، رسول خدا (ص) فرمود: اين ذكر را در
(1) مجمع البيان، ج 10، ص 476. (2 و 3) روح المعانى، ج 30، ص 111.