دو عبادت از اركان اسلامند، يكى توجه عبودى خاصى است به درگاه خداى تعالى، و ديگرى انفاق مال است در راه رضاى او.
" وَ ذلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ"- يعنى اين است دين كتب قيمه- مفسرين چنين معنا كردهاند. و مراد از" كُتُبٌ قَيِّمَةٌ" اگر همه كتابهاى آسمانى يعنى كتاب نوح و پايينتر از او از ساير انبيا (ع) باشد، معناى جمله اين مىشود كه: اين دعوت محمدى كه بشر به پذيرفتن آن مامور شده، دينى است كه در همه كتابهاى قيم آسمانى مكلف بدان بودند، و دين نوظهورى نيست، چون دين خدا همواره يكى بوده، پس بناچار بايد به آن بگروند، براى اينكه قيم است.
و اگر مراد از كتب قيمه، معارفى است كه رسول خدا (ص) از صحف مطهره براى آنان خوانده، معناى آيه چنين مىشود كه: مردم در دعوت اسلامى مامور نشدهاند مگر به احكام و قضاهايى قيم، احكام و قضايايى كه مصالح جامعه انسانى را تامين مىكند، پس با در نظر گرفتن اين معنا بر مردم واجب است به اين دعوت ايمان آورده، و به اين دين متدين شوند.
پس آيه شريفه به هر حال اشاره دارد به اينكه دين توحيد (كه قرآن كريم متضمن آن است، قرآنى كه مصدق كتب آسمانى قبل از خويش و به حكم آيه 48 از سوره مائده مهيمن و ما فوق آنها است)، با دستوراتى كه به مجتمع بشرى مىدهد قائم به امر آنان و حافظ مصالح حياتشان است، هم چنان كه آيه زير اين معنا را با وافىترين بيان خاطرنشان ساخته، مىفرمايد:" فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ" «1».
و با اين آيه بيان عموميت رسالت رسول خدا (ص) و شمول و فراگيرى دعوت اسلامى عموم بشر را، تكميل مىشود، پس اينكه فرمود:" لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ وَ الْمُشْرِكِينَ ..."، اشاره مىكند به اينكه از نظر سنت هدايت الهى، بر خداى تعالى است كه همه عالم را هدايت نموده، لازم است حجتش را بر هر كسى كه كافر شده و دعوت او را نپذيرفته تمام كند، چه كافر از اهل كتاب و چه از مشركين، گو اينكه در روز نزول آيه كفار از اهل كتاب و از مشركين بعضى از كفار بودند نه همه آنان ولى اين معنا را
(1) روى دل خود به سوى دين كن (در حالى كه از تمايل به افراط و تفريط پرهيز كرده، و متمايل به راه وسط باشى) كه فطرت خدا همين است، فطرتى كه خدا مردم را بر آن فطرت خلق كرده، و در خلقت خدا تبديلى نيست اين است دين قيم. سوره روم، آيه 30.