ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

«1»، كه تفسيرش گذشت.

و در اين معنا است آيه‏اى ديگر كه مى‏فرمايد:" تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ ... وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ وَ لكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ" «2».

و كوتاه سخن اينكه: جمله" الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ" اعم از اهل كتاب است، و بنا بر اين، جمله" وَ ما تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ ..." شامل مشركين مى‏شود، همانطور كه شامل اهل كتاب مى‏شود.

" وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفاءَ ..."

ضمير در جمله" امروا" به همان الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ وَ الْمُشْرِكِينَ" بر مى‏گردد، مى‏فرمايد: رسالت رسول اسلام (ص) و" كُتُبٌ قَيِّمَةٌ" كه در صحف وحى است اين كفار از اهل كتاب و مشركين را امر نمى‏كند مگر به عبادت خداى تعالى، به قيد اخلاص در دين، پس بايد كه چيزى را شريك او نگيرند.

كلمه" حنفاء" حال است از ضمير جمع در" ليعبدوا"، و اين كلمه جمع حنيف است، كه از ماده حنف است كه به معناى متمايل شدن و انحراف از دو حالت افراط و تفريط به سوى حالت اعتدال است، و خداى تعالى اسلام را بدين جهت دين حنيف خوانده كه خلق را دستور مى‏دهد به اينكه در تمامى امور حد وسط و حالت اعتدال را از دست ندهند، و از انحراف به سوى افراط و تفريط بپرهيزند.

و جمله" وَ يُقِيمُوا الصَّلاةَ وَ يُؤْتُوا الزَّكاةَ" از باب ذكر خاص بعد از عام، و يا ذكر جزء بعد از كل است، كه در مواردى صورت مى‏گيرد، كه گوينده به آن فرد خاص عنايت بيشترى دارد، در اينجا نيز خداى تعالى بعد از ذكر كلى عبادت، نماز و زكات را ذكر كرد، چون اين‏

(1) مردم قبل از بعثت انبياء همه يك جور بودند، (اختلاف شيرازه زندگيشان را گسيخت)، و لذا خداى تعالى پيامبران مبشر و منذر را مبعوث نموده، با ايشان كتابهاى به حقى نازل كرد، تا در بين مردم در آنچه اختلاف مى‏كردند داورى كند، و اين امت واحده متفرق و دسته دسته نشدند مگر همانهايى كه كتاب برايشان نازل شد، و مگر بعد از آنكه حجت برايشان تمام شد، و اختلاف نكردند مگر به انگيزه دشمنى كه بين خود داشتند. سوره بقره، آيه 213.

(2) اينها رسولان بودند كه ما بعضى را بر بعضى برترى داديم ... و اگر خدا مى‏خواست مى‏توانست كارى كند كه مردم بعد از انبيا و بعد از تماميت حجت بر آنان به جان هم نيفتند، ولى اختلاف كردند، بعضى ايمان آوردند و برخى كافر شدند. سوره بقره، آيه 253- 254.