بحث روايتى (چند روايت در معناى برخى آيات گذشته از جمله" فامه هاويه") - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

پس اينكه آتش دوزخ را توصيف كرده به هاويه و حال آنكه آتش سقوط نمى‏كند آتشيان سقوط مى‏كنند، از باب مجاز عقلى است، همانطور كه راضى دانستن عيش نيز از اين باب بود، و اگر هاويه را مادر دوزخيان خوانده از اين باب بوده كه مادر، ماواى فرزند و مرجع او است، به هر طرف كه برود دوباره به دامن مادر بر مى‏گردد، جهنم هم براى دوزخيان چنين مرجع و سرانجامى است.

ولى بعضى «1» آيه را طورى ديگر معنا كرده و گفته‏اند: منظور از كلمه" امه"،" ام رأسه" است، چون كلمه" ام" وقتى در مورد سر استعمال مى‏شود معناى فرق سر را مى‏دهد، مى‏فرمايد: كسى كه ميزانش سبك باشد فرق سرش هاويه است، يعنى با فرق سر به سوى هاويه سقوط مى‏كند، چون اهل دوزخ وقتى قرار شد داخل دوزخ شوند با فرق سر مى‏افتند.

ولى اين حرف درست نيست، براى اينكه اگر اينطور معنا كنيم ضمير در كلمه" ما هيه" بدون مرجع مى‏ماند.

" وَ ما أَدْراكَ ما هِيَهْ" ضمير" هيه" به كلمه" هاويه" بر مى‏گردد، و" هاء" زيادى كه در آخرش آمده هاء وقف است، و جمله مورد بحث تفسيرى است كه عظمت و فخامت امر آن آتش را بيان مى‏كند.

" نارٌ حامِيَةٌ" يعنى آتشى است سوزنده و شديد الحراره، اين جمله پاسخ استفهام در آيه قبل است، و آن را تفسير مى‏كند.

بحث روايتى (چند روايت در معناى برخى آيات گذشته از جمله" فامه هاويه")

در تفسير قمى در ذيل آيه" كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ" آمده:" عهن" به معناى پشم است، و در ذيل جمله" وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ" فرموده: يعنى از حسنات سبك باشد، و در ذيل جمله" فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ" فرمود: از فرق سرش به طرف آتش پرتاب مى‏شود «2».

و در الدر المنثور است كه ابن مردويه از ابو ايوب انصارى روايت كرده كه گفت:

(1) مجمع البيان، ج 10، ص 532.

(2) تفسير قمى، ج 2، ص 440.