معناى آيه:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ" و مراد از كفر در آن‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

را برايش آسان ساخت، و در آخر هم او است كه وى را مى‏ميراند، و به قبر داخلش مى‏كند، و هر وقت كه بخواهد دوباره زنده‏اش مى‏سازد.

پس خداى سبحان يگانه رب و خالق و مدبر امر او است، آن هم نه تنها در حدوثش بلكه در بقايش، و تا آخرين لحظه هستى‏اش مدبر او است، ولى اين انسان كفرانگر، فرمان او را نمى‏برد، و به هدايت او مهتدى نمى‏شود.

و اگر انسان تنها و تنها به طعامى كه مى‏خورد نگاه كند، كه يكى از مظاهر تدبير خدا، و مشتى از درياى رحمت او است، آن وقت به تدبير وسيع پروردگارش و لطيف صنع او پى مى‏برد، آن چنان كه عقلش مبهوت شود، و هوشش از سر بدر رود، در حالى كه نعمت‏هاى خدا تنها طعام نيست، و در اين ميان نعمت‏هاى ديگرى است كه از حيطه شمار بيرون است" وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها".

با اين حال اين عجب است كه انسان تدبير پروردگار خود را نديده مى‏گيرد، و شكر نعمتش را بجا نمى‏آورد، و راستى انسان ظلوم و كفار است، و به زودى آثار خوب و بد شكر و كفران خود را مى‏بيند، كه يا سرور و بشارت است، و يا روسياهى و عذاب.

و اين آيات بطورى كه ملاحظه مى‏كنيد بيگانه از آيات گذشته نيست، هر چند بعضى‏ها گفته‏اند: علت نزول اين فصل چيز ديگرى بوده، ولى با بيانى كه خواهد آمد اثبات خواهيم كرد كه هر دو دسته سياقى واحد دارند.

معناى آيه:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ" و مراد از كفر در آن‏

" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ" اين جمله نفرينى است بر انسان كه طبعش طبع دلدادن به شهوات، و پيروى هواى نفس، و فراموش كردن پروردگار خود، و استكبار ورزيدن از پيروى اوامر او است.

و جمله" ما أَكْفَرَهُ" شگفت‏انگيزى از اصرار انسان در كفران، و پوشاندن حق صريح است، با اينكه او خودش مى‏بيند و احساس مى‏كند كه مدبر خود نيست، و كسى جز خداى سبحان مالك تدبير امر او نمى‏باشد.

پس مراد از" كفر" در اين جمله مطلق حق‏پوشى است، كه دو مصداق دارد: يكى انكار ربوبيت خدا، و يكى ترك عبادت او است، و مؤيد اين سخن ذيل آيه است كه به جهات تدبير ربوبى اشاره مى‏كند البته آن جهاتى كه با حق‏پوشى و ترك عبادت تناسب دارد. ولى بعضى «1» از مفسرين، كفر در اين آيه را به ترك شكر و كفران نعمت معنا كرده‏اند. و

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 703.