مراد از" اصحاب الاخدود" و معناى" قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

" لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ" «1» و خواننده توجه فرمود كه گفتيم شهادت بر اعمال از ناحيه شاهدان اعمال چه معنا دارد.

در اين سوگندها جواب حذف شده، چون با بودن آيه" إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ... ذلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ"، احتياجى به ذكر آن نبود، و آيه" قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ ..."، هم اشعار به آن داشت، و خواننده اين آيات مى‏فهمد كه تقدير كلام چنين است:" به آسمان داراى برجها و به روز موعود و به شاهد و مشهود سوگند كه آزار دهندگان مؤمنين عذابى در جهنم دارند، و خداوند مؤمنين صالح را اگر خلوص به خرج دهند موفق به صبر مى‏كند، و در حفظ ايمانشان از كيد دشمنان ياريشان مى‏فرمايد، همانطور كه در داستان اخدود كرد".

مراد از" اصحاب الاخدود" و معناى" قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ"

" قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ" در اين آيه به داستان اخدود اشاره مى‏كند تا زمينه را براى آيات بعدى كه مى‏فرمايد:

" إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا ..." فراهم سازد، و به هيچ وجه جواب قسم نيست.

و كلمه" اخدود" به معناى شكاف بزرگ زمين است، و" اصحاب اخدود" جباران ستمگرى بودند كه زمين را مى‏شكافتند و آن را پر از آتش نموده، مؤمنين را به جرم اينكه ايمان دارند در آن مى‏انداختند، و تا آخرين نفرشان را مى‏سوزاندند.

پس جمله" قتل ..." نفرين بر آنان است، نه اينكه خواسته باشد خبر دهد، و منظور از" قتل"، لعنت و طرد از درگاه خداى تعالى است.

بعضى «2» گفته‏اند: مراد از" اصحاب اخدود" مردان و زنان مؤمنى هستند كه در آن قوم سوخته شدند، و جمله" قتل" مى‏خواهد خبر دهد كه اين مردان و زنان به وسيله سوختن در آتش كشته شدند، نه اينكه بخواهد بر آنان نفرين كند. ليكن اين نظريه ضعيف است، به دليل اينكه بر حسب ظاهر ضميرهاى" إِذْ هُمْ عَلَيْها" و" هُمْ عَلى‏ ما يَفْعَلُونَ" و" ما نَقَمُوا" به اصحاب اخدود برمى‏گردد، و مراد از اين ضمائر و مخصوصا دومى و سومى جباران ستمگرى هستند كه ناقم و شكنجه‏گر بودند، نه مؤمنين شكنجه شده.

" النَّارِ ذاتِ الْوَقُودِ" كلمه" النار" بدل است از كلمه" اخدود"، در نتيجه معنا چنين مى‏شود" قتل‏

(1) تا رسول شهيد بر شما باشد. سوره حج، آيه 78.

(2) مجمع البيان، ج 10، ص 466.