مراد از ذات البروج بودن آسمان‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

مكه كه با گروندگان به رسول خدا (ص) چنين مى‏كردند، آنان را شكنجه مى‏كردند تا از دين اسلام به شرك سابق خود برگردند، بعضى از اين مسلمانان صبر مى‏كردند و برنمى‏گشتند و لو شكنجه به هر جا كه خواست برسد، و بعضى برگشته مرتد مى‏شدند، و اينها افرادى بودند كه ايمانى ضعيف داشتند هم چنان كه دو آيه" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّهِ" «1»،" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى‏ حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى‏ وَجْهِهِ" «2». به وضع آنان اشاره مى‏كند.

خداى سبحان در اين آيات قبل از اين مطالب اشاره‏اى به" اصحاب اخدود" مى‏كند، و اين خود تشويق مؤمنين به صبر در راه خداى تعالى است، دنبال اين داستان اشاره‏اى هم به سرگذشت لشكريان فرعون و ثمود دارد، و اين مايه دلخوشى رسول خدا (ص) و وعده نصرت به آن جناب و تهديد مشركين است، و اين سوره به شهادت سياق آياتش در مكه نازل شده.

مراد از ذات البروج بودن آسمان‏

" وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ" كلمه" بروج" جمع برج است، و" برج" به معناى هر چيز پيدا و ظاهر است، و اگر بيشتر در كاخهاى عالى استعمال مى‏شود، براى اين است كه كاخها در نظر تماشا كنندگان و بينندگان ظاهر و هويدا است، ساختمان استوانه‏اى شكلى كه در چارگوشه قلعه‏ها براى دفاع مى‏سازند نيز برج ناميده مى‏شود، و همين معنا منظور آيه است چون مى‏فرمايد:" وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِي السَّماءِ بُرُوجاً وَ زَيَّنَّاها لِلنَّاظِرِينَ وَ حَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجِيمٍ" «3»، پس مراد از كلمه" بروج" موضع ستارگان در آسمان است.

با اين بيان روشن مى‏شود اينكه بعضى «4» از مفسرين بروج را به دوازده برج اصطلاحى علم نجوم معنا كرده‏اند، درست نيست.

(1) و بعضى از مردم كسانيند كه مى‏گويند به خدا ايمان آورديم ولى همين كه در راه خدا شكنجه مى‏شدند فتنه مردم را نظير عذاب خدا مى‏پنداشتند. سوره عنكبوت، آيه 10.

(2) و بعضى از مردم كسانيند كه خدا را به ظاهر و به زبان مى‏پرستند نه به حقيقت از اين رو هر گاه خير و نعمتى برسد اطمينان خاطر پيدا مى‏كنند و اگر شر و فقر و آفتى برسد، از خدا رو بگردانند. سوره حج، آيه 11.

(3) ما براى بناى آسمان برجها قرار داديم، و آسمان را براى نظر كنندگان زينت داده، آن را از هر شيطانى رانده شده حفظ كرديم. سوره حجر، آيه 17.

(4) تفسير روح المعانى، ج 30، ص 85.