معناى اينكه در وصف آتش جهنم فرمود:" الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ" و معناى" فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

است، كه پنداشته مال او را جاودان مى‏سازد، و نيز جمله" الَّذِي جَمَعَ ..." به منزله تعليل است براى جمله" وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ"، و مى‏فهماند علت اينكه ويل را نثار هر همزه و لمزه كرديم اين است كه او مال پشيز دنيا را جمع مى‏كند و مى‏شمارد.

" كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ" اين جمله ردع و تخطئه پندار غلط او است، كه مى‏پندارد مال، جاودانه‏اش مى‏كند، و لام در كلمه" لينبذن" لام سوگند است، و واژه" نبذ" به معناى پرت كردن و دور انداختن چيزى است. و كلمه" حطمة" (بر وزن همزه و نيز بر وزن لمزه و نكحة و ضحكة) صيغه مبالغه است، و مبالغه در حطم (شكستن) را مى‏رساند، البته به معناى خوردن هم استعمال شده، و اين كلمه يكى از نامهاى جهنم است چون جمله" نارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ" آن را به آتش جهنم تفسير كرده.

و معناى آيه اين است كه: نه، او اشتباه كرده، مال دنيايش جاودانش نمى‏سازد، سوگند مى‏خورم كه به زودى مى‏ميرد و در حطمه‏اش پرت مى‏كنند.

" وَ ما أَدْراكَ مَا الْحُطَمَةُ" و تو نمى‏دانى حطمه چه حطمه‏اى است؟! اين جمله تعظيم و هول انگيزى حطمه را مى‏رساند.

معناى اينكه در وصف آتش جهنم فرمود:" الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ" و معناى" فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ"

" نارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ"" ايقاد نار" به معناى شعله‏ور ساختن آتش است. و كلمه" اطلاع و طلوع بر هر چيز" به معناى اشراف بر آن چيز، و ظاهر شدن آن است، و كلمه" افئدة" جمع كلمه" فؤاد" است كه به معناى قلب است، و مراد از قلب در اصطلاح قرآن كريم (عضو صنوبرى شكل كه تلمبه خون براى رساندن آن به سراسر بدن است نيست بلكه) چيزى است به نام نفس انسانيت، كه شعور و فكر بشر از آن ناشى مى‏شود.

و گويا مراد از" اطلاع آتش بر قلوب" اين است كه آتش دوزخ باطن آدمى را مى‏سوزاند، همانطور كه ظاهرش را مى‏سوزاند، به خلاف آتش دنيا كه تنها ظاهر را مى‏سوزاند.

قرآن درباره سوزاندن آتش جهنم فرموده:" وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ" «1».

" إِنَّها عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ" يعنى آتش بر آنان منطبق است، به اين معنا كه از آنان احدى بيرون آتش نمى‏ماند،

(1) آتش‏گيرانه‏اش انسان و سنگ است. سوره بقره، آيه 24.