شخصيت انسان به نفس و روح او است و لذا انسانى كه در قيامت اعاده مى‏شود عين همان انسان دنيوى است نه مثل او - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

ظاهر آيه‏اى كه در سوره انفطار بود و مى‏گفت وظيفه ملائكه حافظ حفظ نامه‏هاى اعمال است، با اين نظريه منافات ندارد، براى اينكه حفظ جانها هم مصداقى از نوشتن نامه است، هم چنان كه از آيه" إِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" «1» به بيانى كه در تفسيرش گذشت اين معنا استفاده مى‏شود.

با اين بيان ديگر جايى براى اعتراضى كه شده باقى نمى‏ماند، و آن اعتراض به كسانى شده كه به اطلاق قدرت خداى تعالى استدلال كرده‏اند بر مساله معاد، و گفته‏اند:

وقتى قدرت خداى تعالى مطلق است چرا نتواند مردم را در آخرت دوباره زنده كند، معترضين، اعتراض كرده‏اند ما هم قدرت خداى تعالى را مطلق مى‏دانيم، ولى خداى تعالى به ايجاد ممكن الوجود قادر است، و قدرتش هيچ قيد و شرطى ندارد، نه ممتنع الوجود (نظير اجتماع دو نقيض و يا اجتماع دو ضد)، كه خودش وجود پذير نيست، و اعاده انسان بعينه از محالات است، و محال تحقق و هستى نمى‏پذيرد چون انسانى كه مى‏خواهد در آخرت خلق شود مثل انسان دنيوى است، نه عين او كه در دنيا بود، و معلوم است كه مثل من غير از خود من است.

جوابى كه گفتيم از بيان ما استفاده مى‏شود اين است كه: شخصيت يك انسان به نفس و يا به عبارت ديگر به روح او است، نه به بدن او «2»، در آخرت هم وقتى خداى تعالى بدن فلان شخص را خلق كرد، و نفس و يا به عبارتى روح او را در آن بدن دميد قطعا همان شخصى خواهد شد كه در دنيا به فلان اسم و رسم و شخصيت شناخته مى‏شد، هر چند كه بدنش با صرفنظر از نفس، عين آن بدن نباشد بلكه مثل آن باشد.

شخصيت انسان به نفس و روح او است و لذا انسانى كه در قيامت اعاده مى‏شود عين همان انسان دنيوى است نه مثل او

" فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ" يعنى انسان بايد بينديشد كه از چه خلق شده، و مبدأ خلقتش چه بوده و چه چيزى به دست خداى تعالى به اين صورت انسانى در آمده؟

جمله مورد بحث به خاطر اينكه حرف" فاء" در اولش آمده متفرع بر آيه قبلى، و نتيجه‏گيرى از مطلبى است كه فحوايش با كمك سياق بر آن دلالت دارد، و حاصل معنا چنين است: وقتى معلوم شد هر نفسى به ذات و اعمالش نزد خدا محفوظ است، و هيچ چيز از

(1) ما آنچه را شما انجام مى‏داديد مى‏نوشتيم، سوره جاثيه، آيه 29.

(2) به شهادت اينكه مى‏دانيم يك بدن هشتاد ساله در مدت عمرش چند بار تحليل مى‏رود، و اجزا و سلولهايش مى‏ميرد، و مجددا سلولهاى ديگرى جاى آنها را پر مى‏كند، و مع ذلك اين شخص هشتاد ساله همان شخصى است كه از فلان پدر و فلان مادر در فلان روز به دنيا آمده بود،" مترجم".