(بيان) معناى اينكه در باره قيامت فرمود:" يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

خوب مى‏نويسد، و هم مى‏گوييم دست او چنين هنرى از خود نشان مى‏دهد، و هم خود او مى‏گويد: اين قلم خوب مى‏نويسد.

و نيز منافات ندارد كه بنا به بيان گذشته ما، ملائكه واسطه در تدبير باشند، و از سوى ديگر چنانچه از كلام خداى تعالى استفاده مى‏شود بعضى از ملائكه و يا همه آنان دائما در حال عبادت و تسبيح و سجده باشند، مانند آيه" وَ مَنْ عِنْدَهُ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا يَسْتَحْسِرُونَ يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لا يَفْتُرُونَ" «1»، و آيه" إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُونَ" «2».

براى اينكه ممكن است ملائكه در حين انجام ماموريت خداى تعالى و تدبير امور دنيا سجده و تسبيح را هم انجام بدهند، هم چنان كه چه بسا اين عدم منافات از آيه زير استشمام مى‏شود" وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ مِنْ دابَّةٍ وَ الْمَلائِكَةُ وَ هُمْ لا يَسْتَكْبِرُونَ" «3».

(بيان) معناى اينكه در باره قيامت فرمود:" يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ"

" يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ" كلمه" راجفه" به صيحه‏هاى عظيمى تفسير شده كه در آن تردد و اضطرابى باشد، و كلمه" رادفه" به صيحه متاخر تابع تفسير شده، در نتيجه بنا بر اين تفسير، دو آيه مورد بحث با دو نفخه صور تطبيق مى‏شود، كه آيه زير هم بر آنها دلالت دارد، مى‏فرمايد:" وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى‏ فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ" «4».

ولى بعضى «5» گفته‏اند: راجفه به معناى هر محركى است كه متحرك را به شدت تكان‏

(1) كسانى كه نزد اويند از عبادت او نه استكبار مى‏ورزند و نه خسته مى‏شوند و شب و روز او را تسبيح مى‏گويند و سست هم نمى‏شوند. سوره انبياء، آيه 20.

(2) آنان كه نزد پروردگار تواند، از عبادت او استكبار نمى‏ورزند، و تسبيحش نموده برايش سجده مى‏كنند. سوره اعراف، آيه 206.

(3) براى خدا سجده مى‏كند آنچه كه در آسمانها و زمين است، از جنبنده و ملائكه و آنها از عبادت او استكبار ندارند. سوره نحل، آيه 49.

(4) و در صور دميده مى‏شود، پس هر كس كه در آسمانها و هر كس كه در زمين باشد غش مى‏كند مگر كسى كه خدا بخواهد، و سپس بار دوم در آن دميده مى‏شود، كه ناگهان همه به حال ايستاده تماشا مى‏كنند. سوره زمر، آيه 68.

(5) روح المعانى، ج 30، ص 26.