مقصود از" يقين" كه در جواب مجرمين به سؤال بهشتيان (ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ) آمده است‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

قسم نامبرده شمرده، و فرموده:" وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ ... أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ" «1» داخل در تقسيم مورد بحث نيستند، چون در اول قيد كرديم، نفوس داراى عمل. و اما مقربين آن چنان در مستقر عبوديت استقرار يافته‏اند كه اصلا خود را صاحب نفس نمى‏دانند، تا چه رسد به اينكه صاحب عمل بدانند، هم نفس خود را ملك خدا مى‏دانند، و هم اعمالشان را، آنان نه در محضر خداى تعالى حاضر مى‏شوند، و نه به حسابشان رسيدگى مى‏شود، هم چنان كه در آيه زير فرموده:" فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ" «2»، پس اين طايفه از تقسيم مورد بحث به كلى بيرونند.

و از مفسرين «3» حكايت شده كه بعضى از آنان اصحاب يمين را به ملائكه، و بعضى ديگر به اطفال مسلمين، و بعضى ديگر به كسانى كه در روز ميثاق در سمت راست آدم بودند، و بعضى ديگر به كسانى كه قرآن درباره آنان فرموده:" الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنى‏- كسانى كه از طرف ما برايشان سرنوشت خوب نوشته شده" تفسير كرده‏اند. ولى همه اينها وجوهى ضعيف است كه ضعفش بر كسى پوشيده نيست.

مقصود از" يقين" كه در جواب مجرمين به سؤال بهشتيان (ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ) آمده است‏

" فِي جَنَّاتٍ يَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِينَ ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ" كلمه" فى جنات" خبرى است براى مبتدايى محذوف، و اگر" جنات" را بدون الف و لام آورد و فرمود:" در بهشت‏هايى" براى تعظيم بهشت‏ها بود، خواست بفرمايد: در بهشت‏هايى كه از عظمت به حدى است كه وصفش قابل درك نيست. البته ممكن هم هست خبر نباشد، بلكه حال از" اصحاب يمين" باشد.

و منظور از جمله" يَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِينَ" اين است كه مجموعه اهل بهشت از مجموعه مجرمين مى‏پرسند، نه اينكه هر يك نفر از اهل بهشت از يك نفر از اهل دوزخ بپرسد.

" ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ"- يعنى چه چيز شما را داخل سقر كرد؟ و اين سؤال بيانگر همان تسائل، و از قبيل بيان جمله به جمله است، و ممكن هم هست قولى در تقدير باشد، و تقدير كلام" قائلين ما سلككم فى سقر- در حالى كه مى‏گويند: چه چيز شما را داخل سقر كرد" بوده باشد.

(1) و شما به سه گروه تقسيم خواهيد شد. نخست اصحاب ميمنه (هستند) ... آنها مقربانند. سوره واقعه، آيات 7- 11.

(2) همه نفوس احضار مى‏شوند بجز بندگان مخلص. سوره صافات، آيات 127- 128.

(3) روح المعانى، ج 29، ص 132.