توضيح تعليل شديد بودن بطش پروردگار به اينكه او مبدء و معيد است‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

زقوم و غسلين و مقامع دارند «1».

" إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ذلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ" اين آيه وعده جميلى است به مؤمنين كه مايه دلگرمى آنان است، هم چنان كه آيه قبلى وعيد و تهديدى بود به كفارى كه مؤمنين را شكنجه مى‏دادند.

" إِنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَدِيدٌ" اين آيه تا تمام هفت آيه، تاكيد و تحقيق وعده و وعيد سابق الذكر است، و كلمه" بطش"- بطورى كه راغب «2» گفته- به معناى گرفتن چيزى با خشم و صولت است.

و اگر كلمه" بطش" را اضافه كرد به كلمه" رب"، و آن را هم اضافه كرد به كاف خطاب و فرمود:" بطش ربك" براى دلگرمى به تاييد و نصرت پروردگارش بود، و اشاره بود به اينكه جباران اين امت نيز سهمى از تهديد و وعيد قبلى دارند.

توضيح تعليل شديد بودن بطش پروردگار به اينكه او مبدء و معيد است‏

" إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَ يُعِيدُ" مقابله انداختن بين پديد آورنده و برگشت دهنده، قرينه است بر اينكه منظور از كلمه" ابداء" همان واژه بدء است، كه به معناى افتتاح و آغاز كردن چيزى است، چون از عرب شنيده نشده كلمه" ابداء" را استعمال كنند، تا در نتيجه مضارع آن" يبدء"- به ضمه ياء- باشد و ليكن در قرائت چنين آمده، و در بعضى قرائت‏هاى متروك به جاى" يبدء"" يبدء"- به فتحه يا و فتحه دال- آمده.

و به هر حال آيه شريفه شدت بطش خداى تعالى را تعليل مى‏كند، به اين بيان كه خداى تعالى مبدء و پديد آورنده است، و معلوم است كه هر چه را بخواهد ايجاد مى‏كند، بدون اينكه از چيزى و يا كسى غير از خودش كمك بگيرد، و او است كه هر چيزى را به عين آن وضعى كه قبل از فوت داشت برمى‏گرداند، پس خداى تعالى از هيچ امرى كه اراده‏اش را كرده باشد جلوگير ندارد، و هيچ چيزى كه فوت شده و از بين رفته براى او فوت شده نيست، و وقتى مطلب بدين قرار باشد، پس او قادر است بر اينكه بر بنده‏اى كه از حد خود تجاوز كرده عذابى را تحميل كند كه خارج از حد و طاقت او باشد، و نيز مى‏تواند او را هم چنان زنده نگه دارد تا عذاب را بچشد، هم چنان كه فرمود:

(1) مجمع البيان، ج 10، ص 468.

(2) مفردات راغب، ماده" بطش".