مراد فرعون از اينكه خطاب به مردم مصر گفت:" أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلى‏" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

بعضى «1» گفته‏اند: منظور تمام معجزاتى است كه به فرعون و درباريانش نشان داده. ولى اين احتمال بعيد است.

" فَكَذَّبَ وَ عَصى‏" يعنى فرعون موسى و رسالت او را تكذيب نموده، ساحرش خواند و نافرمانيش كرد.

" ثُمَّ أَدْبَرَ يَسْعى‏" كلمه" ادبار" به معناى پشت كردن، و كلمه" سعى" به معناى جد و كوشش است، مى‏فرمايد فرعون پشت كرد در حالى كه تصميم گرفته بود دعوت موسى را باطل نموده، با او به معارضه برخيزد.

" فَحَشَرَ فَنادى‏" حشر به معناى جمع كردن مردم به زور و جبر است، مى‏فرمايد به همين منظور مردم را از اطراف مملكت جمع كرد، دليل اينكه از همه جا جمع كرد، جمله بعدى از كلام او است، كه به مردم گفت: پروردگار بزرگتر شما منم. چون فرعون در مصر ادعاى ربوبيت داشت، و معلوم است كه خود را رب تمام مردم مملكت مى‏دانسته، نه يك طائفه خاصى از ايشان.

بعضى «2» گفته‏اند مراد از حشر، جمع كردن همه مردم نيست، بلكه تنها جمع‏آورى ساحران است، چون در جاى ديگر آمده:" فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِي الْمَدائِنِ حاشِرِينَ" «3»، و نيز در جاى ديگر فرموده:" فَتَوَلَّى فِرْعَوْنُ فَجَمَعَ كَيْدَهُ ثُمَّ أَتى‏" «4»، ولى اين، دليل نمى‏شود كه مراد از حشر در سوره شعراء عين حشر در سوره مورد بحث است، و مراد در هر دو آيه يك چيز است.

مراد فرعون از اينكه خطاب به مردم مصر گفت:" أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلى‏"

" فَقالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلى‏" فرعون در اين جمله ادعاى ربوبيت مى‏كند، و ظاهرش اين است كه خود را رب اعلا مى‏پنداشته يعنى از ساير ارباب كه مورد پرستش مصريان بودند بلند مرتبه‏تر مى‏دانسته.

و بعيد نيست منظورش از اين برترى با اينكه خودش هم بت‏پرست بوده، و به حكايت قرآن درباريانش براى تحريكش مى‏گفتند:" آيا موسى را آزاد مى‏گذارى تا در زمين فساد نموده، تو را و خدايانت را تباه كند"«5»، اين بوده كه بگويد: من از همه خدايان به شما

(1) روح المعانى، ج 30، ص 29.

(2) روح المعانى، ج 30، ص 30.

(3) فرعون ماموران به شهرها فرستاد تا نيرو جمع كند. سوره شعراء، آيه 53.

(4) فرعون پشت كرد، پس كيد خود را جمع نموده و سپس بيامد. سوره طه، آيه 60.

(5) سوره اعراف، آيه 127.