مدح و توصيف جبرئيل به شش صفت‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

مى‏برد، و اين نوعى استعاره است كه صبح، بعد از آنكه ظلمت شب را شكافته و طلوع كرده به كسى تشبيه كرده كه بعد از اعمال دشوارى كه انجام داده و لحظه فراغتى يافته تا استراحت كند نفسى عميق مى‏كشد، روشنى افق هم تنفسى است از صبح.

زمخشرى درباره اين استعاره وجهى ديگر ذكر كرده، مى‏گويد اگر بپرسى تنفس صبح چه معنا دارد؟ مى‏گويم: وقتى صبح مى‏آيد با آمدنش روح و نسيمى مى‏آورد، و همين نسيم بطور مجاز تنفس صبح خوانده شده «1». اين بود گفتار زمخشرى، ليكن وجه قبلى به ذهن نزديك‏تر است.

مدح و توصيف جبرئيل به شش صفت‏

" إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ" اين آيات جواب قسم است و ضمير در" انه" به قرآن بر مى‏گردد، ممكن هم هست به آيات اين سوره به عنوان اينكه آنها نيز قرآن است برگردد، چون فرموده:" لَقَوْلُ رَسُولٍ ..."،

اينها كلام رسول است، و مراد از رسول جبرئيل است، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:" مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ" «2».

و در اينكه" قول" را به جبرئيل به عنوان رسول نسبت داده، مى‏فهماند كه در حقيقت قول از آن خود خداست، و نسبتش به جبرئيل نسبت رسالت به رسول است، و در اين مقام جبرئيل را به شش صفت توصيف كرده: اول اينكه: او را رسول خواند، كه مى‏فهماند او قرآن را به رسول خدا (ص) وحى مى‏كند، و دوم اينكه: كريمش خواند، كه مى‏رساند نزد خداى تعالى كرامت و احترام دارد، و به اعزاز او عزيز شده، سوم اينكه: ذى قوتش خواند، كه مى‏فهماند او داراى قوت و قدرت و شدت بالغه‏اى است، و چهارم اينكه: او را نزد خداى صاحب عرش، مكين خواند، يعنى داراى مقام و منزلت است، پنجم اينكه:

" مُطاعٍ ثَمَّ" اش خوانده، كه دلالت دارد بر اينكه جبرئيل در آنجا يعنى نزد خدا دستور دهنده‏اى است، كه زير دستانش دستوراتش را بكار مى‏بندند، معلوم مى‏شود در آنجا ملائكه هستند كه جبرئيل به آنان امر مى‏كند و ايشان اطاعتش مى‏كنند، از همين جا معلوم مى‏شود كه جبرئيل در كار خودش ياورانى هم دارد، و ششم اينكه: او را امين خواند كه مى‏رساند جبرئيل خدا را در دستوراتى كه مى‏دهد و در رساندن وحى و رسالت، خيانت و دخل و تصرفى نمى‏كند.

(1) تفسير كشاف زمخشرى، ج 4، ص 711.

(2) كسانى كه جبرئيل را دشمن مى‏دارند، بايد بدانند كه او قرآن را بر قلب تو نازل كرده. سوره بقره، آيه 97.