صرف و هم و اعتبار است.

منظور از عروج ملائكه و روح در روز قيامت به سوى خدا

" تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ" منظور از روزى كه مقدارش پنجاه هزار سال است، به طورى كه از سياق آيات بعدى بر مى‏آيد، روز قيامت است، و مراد از اين مقدار- به طورى كه گفته‏اند «1»- اين است كه اگر آن روز با روزهاى دنيا و زمان جارى در آن تطبيق شود، معادل پنجاه هزار سال دنيا مى‏شود، (نه اينكه در آنجا هم از گردش خورشيد و ماه سالهايى شمسى و قمرى پديد مى‏آيد) منظور از عروج ملائكه و روح به سوى خدا در آن روز، رجوع آنها است به سوى خداى تعالى در هنگامى كه همه عالم به سوى او بر مى‏گردند، چون روز قيامت روزى است كه اسباب و وسائط از بين مى‏رود و روابط بين آنها و بين مسبباتشان مرتفع مى‏گردد و ملائكه، كه وسائط موكل بر امور عالم و حوادث هستى‏اند هنگامى كه سببيت بين اسباب و مسببات قطع گردد و آن را خداوند زايل گرداند و همه به سوى او برگردند آنها نيز بر مى‏گردند و به معارج خود عروج مى‏كنند. و همه ملائكه پيرامون عرش پروردگارشان را فرا مى‏گيرند و صف مى‏كشند، هم چنان كه فرمود:" وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ" «2»، و نيز فرموده:" يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفًّا" «3».

و از ظاهر كلام چنين بر مى‏آيد كه مراد از" روح" آن روحى است كه در آيه شريفه" قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي" «4» آن را از امر خودش خوانده، و اين روح غير ملائكه است، هم چنان كه از ظاهر آيه" يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ" «5»، اين تفاوت به روشنى استفاده مى‏شود، پس نبايد به گفتار بعضى «6» از مفسرين اعتنا كرد كه گفته‏اند: مراد از روح، جبرئيل است. هر چند كه در آيه" نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى‏ قَلْبِكَ" «7»، و آيه" قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ" «8»، به جبرئيل اطلاق شده، و ليكن در اولى مقيد شده به قيد" امين"، و در دومى به قيد" قدس"، و

(1) روح المعانى، ج 29، ص 57.

(2) ملائكه را مى‏بينى كه پيرامون عرش را فرا گرفته‏اند. سوره زمر، آيه 75.

(3) روزى كه ملائكه و روح به صف مى‏ايستند. سوره نبا، آيه 38.

(4) بگو: روح از فرمان پروردگار من است. سوره اسرى، آيه 85.

(5) فرشتگان را با روح الهى به فرمانش نازل مى‏كند. سوره نحل، آيه 2.

(6) روح المعانى، ج 29، ص 56.

(7) روح الامين آن را نازل كرده بر قلب (پاك) تو. سوره شعراء، آيه 192 و 193.

(8) بگو: آن را روح القدس از جانب پروردگارت نازل كرده. سوره نحل، آيه 102.